سورة الهُمَزَة

سوره هُمَزَه: این سوره مکی و دارای یک نام همزه می‌باشد.

در این سوره یاد می‌گیریم که قرآن لَا بُد لَنَا مِنَ الْعَمَلِ بهو قرآن فقط برای تلاوت نیست، بلکه همزمان باید معنای آن را خوانده و به آن عمل کنیم.

موضوع عام سوره هُمَزَه در مورد ثروتمندان خسیسی است که حق مال خود را ادا نمی‌کنند و غرور به مال و چیزهایی که از آن نتیجه می‌گیرد و در مورد ۲ گروه صحبت می‌کند.

﴿وَيۡلٞ لِّكُلِّ هُمَزَةٖ لُّمَزَةٍ١﴾: وای بر هر عیب‌جو و طعنه‌زننده.

﴿وَيۡلٞ﴾:

۱- رأی ضعیف بعضی علماء نام وادی در جهنم.

۲- رأی اکثر علماء کلمۀ عذاب و تهدید و هلاک.

دو نوع آدم هلاک شود:

۱- همّاز.

۲- لمّاز: چرا؟ به دلیل ﴿ٱلَّذِي جَمَعَ مَالٗا وَعَدَّدَهُۥ﴾.

﴿هُمَزَةٖ﴾: کسی که با افعال و اشاره و عمل مردم را مورد عیبجوئی قرار داده و مسخره می‌کند، کسانی که از طریق اعضای بدن با دست، چشمک، خندیدن وادا درآوردن دیگران را مسخره می‌کنند همانگونه که مشرکین در آغاز دعوت پیامبر را آزار و اذّیت می‌کردند.

﴿لُّمَزَةٍ﴾: کسی که با زبان و گفتار عیب مردم را می‌گوید و غیبت می‌کند.

طبق حدیث پیامبر جغیبت یعنی: «الْغَيْبَةَ ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ»یعنی: «در مورد برادرت چیزی بگویی که او دوست ندارد».

بیشترین علّت غیبت ناشی از حسد است «وَالْحَسَدْ يَأْكُل الْحَسَنَات كَمَا يَأْكُل النَّار الحطب»: یعنی: «حسد نیکی‌ها را از بین می‌برد همانگونه که آتش هیزم را».

غیبت در اسلام از گناهان کبیره و حرام است و باید انسان مؤمن از آن دوری کند.

۱- غیبت حق الناس است و گناه آن پاک نمی‌شود مگر آنکه آن شخص انسان را حلال کند. به قول علماء برای پاک‌کردن گناه غیبت:

الف: حسنات خود را زیاد کنیم تا اگر در قیامت از ما برداشت بازهم برای خودمان حسنات باقی بماند.

ب: برای آن شخص دعا کنیم شاید در قیامت وقتی فهمید برایش دعای خیر کرده‌ایم ما را حلال کند.

وقتی پشت سر کسی حرف بزنیم و عیبجوئی کنیم غیبت کرده‌ایم و وقتی رو در رو عیب شخصی را جلویش بگوییم به قول حضرت پیامبر ج«فَقَدْ بَهَتَه»به او دشنام داده‌ایم و این از ضعف ایمان و اخلاق خراب است.

شیطان همیشه در کمین است که با ایجاد مشاکل به انسان فشار بیاورد تا غیبت کند و بدین وسیله حسنات و اعمال او را باطل کند. باید همیشه به یاد داشته باشیم که باوجود اینکه تحمل آن سخت است ولی حتی اگر تحت فشار حرف‌های ناحق قرار گرفتیم غیبت نکنیم و بدانیم که ﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يُدَٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْۗ﴾[الحج: ۳۸] خداوند از کسانی که ایمان آورده‌اند دفاع می‌کند. و بالآخره آن‌ها روزی به تلافی کارشان اذیّت خواهند شد و حتی این آزار و اذیت و تسلط بر فرزندان‌شان خواهند بود که زجر بیشتری دارد.

امام احمد بن حنبل شنید که شخصی غیبتش کرده و به او طعنه زده، ظرفی خرما تهیه کرد و برای شخص فرستاد، علّت را از او پرسیدند و او جواب داد: او حسناتش را برای من می‌فرستد من چرا برای او خرما نفرستم.

۲- غیبت باعث ایجاد لکه‌های سیاه بر روی قلب انسان می‌شود.

۳- ضایع‌شدن حسنات: از حضرت رسول جنقل است که فرمودند: آیا می‌دانید مفلس چه کسی است؟ جواب دادند: کسی که ثروتی ندارد و ورشکسته است.

حضرت فرمودند: مفلس از امت من کسی است که روز قیامت با کوهی از حسنات و اعمال نیک می‌آید ولی به خاطر گناهان غیبت، طعنه و ... تمام حسناتش به دیگران منتقل شده و گناهان آنان به او داده خواهد شد و در نهایت با گناه زیاد به دوزخ انداخته خواهد شد. پس غیبت نیکی‌ها را از بین می‌برد.

﴿ٱلَّذِي جَمَعَ مَالٗا وَعَدَّدَهُۥ٢﴾: کسی که مال را جمع کرد و آن را شمارش کرد.

خداوند متعال بعد از بیان دو خصلت زشت انسان علّت آن را در آیه بعد بیان می‌کند که علت کار انسان‌های همّاز و لمّاز این است که با خوشحالی پول جمع می‌کنند و همیشه آن را می‌شمرند در حالیکه حق آن را ادا نکرده و زکات نمی‌دهند و بخشش نمی‌کنند.

و این خصلت انسان‌های خسیس است که در قیامت لباس بسیار تنگ از آهن بر تن آن‌ها می‌کنند در حالیکه لباس انسان‌هایی که دست و دلباز بوده و صدقه می‌دهند گشاد و راحت است و از پشت سر آنان افتاده و کشیده می‌شود و اثر پای آنان را پاک می‌کند بدین معنی که گناهان آنان پاک می‌شود.

فوائد صدقه:

۱- سایه‌ی بالای سر در روز محشر.

۲- کفاره گناهان.

۳- حمایت از آتش جهنم.

۴- جلوگیری از امراض و شفای بیماری.

۵- رسیدن به برّ و تقوی و نیکوکاری.

۶- دعای ملکین پشت سر برای ازدیاد روزی.

۷- اجر و ثواب صدقه بعد از مرگ قطع نمی‌شود.

۸- پیروی از پیامبر ج.

عمر بن عبدالعزیز همیشه شکر صدقه می‌داد چون خودش خیلی شکر دوست داشت پس همیشه باید از چیزی که مورد علاقه ماست و باارزش است صدقه بدهیم.

﴿يَحۡسَبُ أَنَّ مَالَهُۥٓ أَخۡلَدَهُۥ٣﴾: گمان می‌کند که مالش او را جاودانه می‌کند.

شخص بخیل فکر می‌کند که مالش باعث می‌شود عمرش طولانی شود و فواید صدقه را نمی‌داند.

بخیل:

۱- خداوند کره او را در دل مردم انداخته و همه برعلیه‌اش حرف زده و غیبت او را می‌کنند و کسی خوب او را نمی‌گوید.

۲- مردم دنبال عیوت او هستند و عیوبش را می‌شمارند.

۳- نمی‌داند که صدقه عمر را طولانی می‌کند و بلا را دور می‌کند.

﴿كَلَّاۖ لَيُنۢبَذَنَّ فِي ٱلۡحُطَمَةِ٤﴾: نه! به یقین او در حطمه انداخته خواهد شد.

نه آنطور که او فکر می‌‌کند نیست، بلکه به سوی آتش خردکننده پرتاب و افکنده می‌شود، آتشی که استخوان‌ها را خرد می‌کند.

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا ٱلۡحُطَمَةُ٥﴾: و تو چه می‌‌دانی و هرچه فکر کنی نمی‌دانی خردکننده چیست.

﴿نَارُ ٱللَّهِ ٱلۡمُوقَدَةُ٦﴾: آتش خداوند که همیشه شعله‌ور و برافروخته است و سرد نمی‌شود.

﴿ٱلَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى ٱلۡأَفۡ‍ِٔدَةِ٧﴾: آتشی که بر دل‌ها مسلط و چیره می‌گردد.

دو رأی:

۱- آتش جهنم به درجه نیّتی که در قلب انسان‌هاست کم و زیاد می‌شود و حرارت آن متناسب با نیّت صاحب آن است و کم و زیاد می‌شود.

۲- این حرارت حتی به قلب انسان هم می‌رسد.

﴿إِنَّهَا عَلَيۡهِم مُّؤۡصَدَةٞ٨﴾: درهای دوزخ باز است و یکدفعه بسته می‌شود و جهنمیان فریاد می‌زنند ای مالک (رئیس آتش) به پروردگارت بگو مارا بکشد و از این عذاب خلاص کند و مالک جواب نمی‌دهد و آنان هم چنان آه و ناله و فریاد می‌کنند، به طوریکه گونه‌هایشان از اشک چشمان‌شان گور شده و بعد از اشک از چشمان‌شان خون سرازیر می‌شود تا ۱۰۰ سال و بعد مالک جواب می‌دهد: ﴿إِنَّكُم مَّٰكِثُونَ٧٧﴾[الزخرف: ۷۷].

﴿لَقَدۡ جِئۡنَٰكُم بِٱلۡحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَكُمۡ لِلۡحَقِّ كَٰرِهُونَ٧٨﴾[الزخرف:۷۸].

همین جا خواهید ماند، حق برای شما آمد ولی شما از آن بدتان آمد و در قلب‌تان کره حق بود و آن را قبول نکردید. پس همیشه مواظب باشیم وقتی حرف حقّی را شنیدیم نسبت به آن کُره نداشته باشیم و آن را قبول کنیم زیرا از جانب خداست.

درب جهنّم بسته می‌شود و جهنمیان مأیوس و افسرده می‌شوند.

* علّت ذکر ﴿نَارُ ٱللَّهِ﴾در آیه ششم: خداوند برای تفخیم و تعظیم از آش خداوند نام می‌برد مانند ناقة الله، بیت الله.

﴿مُّؤۡصَدَةٞ﴾:

۱- ابتدا باز و سپس بسته می‌شود. (درهای جهنم)

۲- هیچ‌گاه از آن خارج نمی‌شوند.

۳- در آن مأیوس و افسرده می‌شوند.

مَلک رئیس آتش (مالک) را صدا می‌زنند و او بعد از ۱۰۰ سال جواب می‌دهد.

﴿فِي عَمَدٖ مُّمَدَّدَةِۢ٩﴾: علماء دو رأی دارند:

۱- ستون‌های بلند و دراز پشت درهای جهنم گذاشته می‌شود تا هرگز از آن بیرون نیایند.

۲- در بدن‌هایشان سیخ آهنی فرو برده که از دهانشان بیرون می‌آید و مانن سیخ کباب می‌شوند. «اللَّهُمَّ أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ»

فواید سوره:

۱- مواظب باشیم کسی را آزار و اذیت نکنیم.

۲- عیب کسی را نگوئیم تا بر ما مسلط نشوند و خداوند عیوب ما را فاش نکند و بپوشاند.

۳- بر جمع‌آوری مال و ثروت حرص نزنیم شاید نتوانیم حق مال را ادا کنیم (زکات‌دادن)

۴- در سوره همزه خداوند متعال ما را از غیبت و عیبجوئی و طعنه‌زدن به دیگران و خسیس بازمی‌دارد.

راه‌های جلوگیری از غیبت و طعنه‌زدن:

۱- هر روز صبح تاشب ۱۰۰مرتبه ذکر زیر را بخوانیم تا در حمایت الله متعال از وسوسه‌ی شیطان دور باشیم: «لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ، وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ».

۲- در سحده‌هایمان دعا کنیم تا خداوند ما را بر ترک این گناهان کمک کند.

۳- با افرادی که غیبت می‌کنند صحبت کنیم و آنها را از گناه این کار زشت باخبر کنیم و همدیگر را به نگهداشتن زبان و غیبت‌نکردن کمک کنیم.

۴- در صورت اجبار از ذکر نام و مشخصات اشخاصی که غیبت می‌کنیم خودداری کنیم.