پيام حجّة الوداع
رسول خدا جدر روز بیست و پنجم ذیقعده به قصد حج بیت‌الله از مدینه خارج شد. به یقین برجستگی و اهمیت این سفر علاوه بر آخرین حج‌ّ بودن رسول خدا جاعلام تكمیل دین از طرف خداوند متعال در روز عرفه و وصایا و درس‌های جامعی است كه آن حضرت جدر هر قسمت از مناسک حج‌ّ و در هر فرصت بالأخص در خطبه‌ی حجّة الوداع ابلاغ فرمودند. به این سفر با نظر به همین اعلام الهی و ابلاغ نبوی، «حجّة الاسلام» و «حجّة البلاغ» هم می‌گویند.
سه چیر از مهم‌ترین و محوری‌ترین درس‌ها و پیام‌های «حجّة الوداع» بود كه عبارتند از:
۱) تكمیل دین خدا؛ خداوند متعال در روز نهم ذیحجّه ـ روز عرفه ـ ناموس خود را با این پیام بر رسول خویش نازل فرمود: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾[المائدة: ۳]. «(احكام) دین شما را برایتان كامل كردم و (با عزّت بخشیدن به شما و استوار داشتن گام‌هایتان) نعمت خود را بر شما تكمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین خداپسند برای شما برگزیدم» [۳۱].
این بزرگ‌ترین تحفه‌ی الهی برای رسول و مسلمانان و مهم‌ترین ره‌آورد سفر حجّة الوداع بود. این آیه ضمناً این پیام را ابلاغ می‌كرد كه اسلام از هر نظر كامل شده و از آن پس برای هیچ كس بهانه‌ی ازدیاد یا مجال تنقیص وجود ندارد.
۲) حفظ وحدت و اجتناب از قتال یكدیگر و رعایت حقوق متقابل؛ مسلمانان جز به همبستگی كه تا آن زمان كلید موفقیت‌ها و پیروزی‌های پی در پی‌شان بود، نمی‌توانستند عامل و حامل و مبلّغ این دین باشند.
۳) ابلاغ دین به نسل‌های آینده؛ پرواضح است كه بدون تبلیغ، دامنه‌ی رسالت در همان عهد محدود می‌شد؛ در حالی كه اسلام آخرین دین آسمانی بود و می‌بایست به همه‌ی افراد بشر برسد و تا قیامت ادامه یابد.
درس‌ها و تذكّرات نبوی در این خطبه كاملاً حساب شده و اساسی و سرنوشت‌ساز بود [۳۲]. اگر آن فرستاده‌ی خدا در آن زمان به وحی نتیجه‌ی دین و طرز عمل دست پروردگانش را پس از خود می‌دانست، تاریخ این حقیقت را برای ما هم روشن و مبرهن ساخت و ثابت شد كه پس از رحلت رسول خدا جطوری كه وی انتظار داشت، می‌دانست این دین نوپا نه تنها دچار بیشی و كمی و ركود نگردید، بلكه اصحاب او با انسجام و وحدت و مایه گذاشتن صادقانه از جان و مال و عمر خویش باعث تداوم و پیشرفت آن به اقصی نقاط عالم شدند.
بدین ترتیب، رسول خدا جكه در پرتو اخبار غیبی و كاملاً خصوصی دورنمایی روشن و خوشحال كننده از آینده‌ی امت می‌دید، با سرور و اطمینان كامل مناسک حج را به پایان برد و در روز چهاردهم ذیحجّه عازم مدینه گردید.
[۳۱] متفق علیه: (بخ ایمان / باب ۳۳ و مغازی / باب ۷۷ و اعتصام / باب ۹۶ ـ و مسلم) جامع ترمذی: تفسیر مائده + سنن نسائی: مناسک / باب ۱۹۴ و ایمان / باب ۱۸ + مسند احمد: ۱۲۸/۱. [۳۲] جهت آگاهی بیشتر از درس‌های مهم «حجّة الوداع» به كتاب «همگام با نبی‌َّ رحمت در سه سفر سرنوشت‌ساز» نگاشته‌ی ایوب گنجی، مراجعه شود.