حقوق بشر در اسلام

۴-۱-۳- تحریم بی‌حرمتی به والدین

اسلام از بی‌حرمتی به والدین نهی کرده است. و بی‌حرمتی، همان آزار و اذیت والدین است که یا با گفتار یا با کردار و یا با غیر از این‌هاست که از جمله بزرگ‌ترین گناهان کبیره است. از ابوبکر سروایت شده است که گفت: پیامبر جفرمود: «آیا شما را از سه گناه از بزرگ‌ترین گناهان کبیره باخبر کنم؟ گفتیم: آری ای رسول خدا. فرمود: «شریک قرار دادن برای خداوند، بی‌حرمتی به والدین -در حالی که پیامبر جتکیه داده بود سپس نشست- و سپس فرمود: مبادا که دروغ بگویید». ومدام آن را تکرار می‌کرد تا اینکه ما گفتیم؛ ای کاش و او نیز ساکت شد [۳۵۲].

خداوند متعال برای این بی‌حرمتی مثالی می‌زند و می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِي قَالَ لِوَٰلِدَيۡهِ أُفّٖ لَّكُمَآ أَتَعِدَانِنِيٓ أَنۡ أُخۡرَجَ وَقَدۡ خَلَتِ ٱلۡقُرُونُ مِن قَبۡلِي وَهُمَا يَسۡتَغِيثَانِ ٱللَّهَ وَيۡلَكَ ءَامِنۡ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ فَيَقُولُ مَا هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِيرُ ٱلۡأَوَّلِينَ ١٧ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ حَقَّ عَلَيۡهِمُ ٱلۡقَوۡلُ فِيٓ أُمَمٖ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِهِم مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِۖ إِنَّهُمۡ كَانُواْ خَٰسِرِينَ ١٨$$﴾. «و کسى که به پدر و مادرش گفت: افّ بر شما. آیا به من وعده مى‏دهید که [از گور] بیرون آورده خواهم شد. حال آنکه نسل‌ها پیش از من گذشته‏اند و آن دو (پدر و مادر) از خداوند فریاد مى‏خواستند: واى بر تو ایمان آر. به یقین وعده خداوند حقّ است. و [در نهایت‏] گوید: این [وعده‏] جز افسانه‏هاى پیشینیان نیست. اینانند که وعده عذاب در [زمره‏] امت‌هایى از جنّ و انس که پیش از آنان گذشته‏اند. بر آنان محقّق شده است. بى‌گمان آنان زیانکار بودند».

وقتی خداوند متعال حال مدعیان نیکوکار نسبت به والدینشان را بیان می‌کند و حال آن‌ها در خوشبختی و سعادت می‌باشد. به حال بدبخت و بیچارگانی که نسبت به والدینشان بی‌احترامی کرده‌اند عام می‌باشد و حق را انکار کرده و به والدین خود اف می‌گویند، همان کسانی که آن‌ها را به هدایت و صلاح راهنمایی کردند ولی او در مقابل به آن‌ها نافرمانی و بی‌احترامی و ظلم می‌کند و روز قیامت و جزا را انکار می‌کند. و والدین از خداوند می‌خواهند که او را هدایت کند و به فرزندشان می‌گویند: ﴿ وَيۡلَكَ ءَامِنۡ إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ$$﴾و او می‌گوید: ﴿ مَا هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِيرُ ٱلۡأَوَّلِينَ ١٧$$﴾ [۳۵۳].

اسلام بی‌احترامی به والدین را منع کرده است. و عقوبت کسی که از فرمان والدین سرپیچی می‌کند این است که: دو در از درهای جهنم برای او باز می‌شوند، هر چند که والدین نسبت به او ظالم باشند. و پیامبر جمی‌فرماید: «کسی که نافرمانی والدین بکند. دو در از درهای جهنم برای او باز می‌شود. و اگر به یکی از والدین نافرمانی کند، یکی در برای او باز می‌شود. مردی گفت: هر چند که والدین به او ظلم کرده باشند». پیامبر جفرمود: «هر چند که به او ظلم کرده باشند، هر چند که به او ظلم کرده باشند، هر چند که به او ظلم کرده باشند» [۳۵۴].

جزای نافرمانی نسبت به والدین این است که، خداوند عقوبت وی را در زندگی دنیا و قبل از مرگ جلوتر می‌اندازد و غیر از این عذاب اخروی را نیز برای او در نظر گرفته است: پیامبر جمی‌فرماید: «خداوند متعال عذاب و عقاب تمامی گناهان را تا روز قیامت به تأخیر می‌اندازد بجز عقاب بی‌احترامی به والدین که خداوند متعال آن را برای شخص در زندگی دنیا وقبل از مرگ جلو می‌اندازد» [۳۵۵].

از جمله این عقوبت‌ها این است که فرزندان وی نیز نسبت به او بی‌احترام باشند. بدین ترتیب دو امر بد با هم جمع می‌شوند. ابتدا او به والدینش بی‌احترامی می‌کند و آن را به عنوان سنت بدی به وجود می‌آورد که به علت وی زنجیره ای از فرزندان ایجاد می‌شود که نسبت به پدرانشان بی‌احترام هستند و نتیجه آن وجود جامعه‌ای فاسد و قطع صله رحم و مهربانی می‌شود. پس کسی که به والدینش نیکی کند، فرزندانش نیز به او نیکی می‌کنند و مصداق این کلام پیامبر جمی‌شود که می‌فرماید: «به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند» [۳۵۶].

در مقابل کسی که از والدینش سرپیچی کند و به آن‌ها بی‌احترامی کند، فرزندان آن‌ها نیز از آن‌ها سرپیچی و بی‌احترامی خواهند کرد و همچنان که اگر قرض کند باید قرض پس بدهد. پیامبر جمی‌فرماید: «محبت و دوستی، محبت و دوستی می‌آورد و دشمنی نیز دشمنی می‌آورد» [۳۵۷].

اظهار خستگی و بیزاری کردن از والدین بی‌احترامی به شمار می‌رود. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا ٢٣ $$﴾[الإسراء: ۲۳]. «اف به آنان مگو! و بر سر ایشان فریاد مزن و با سخنان محترمانه با آن دو سخن بگو».

با عصبانیت و خشم به والدین نگاه کردن، یا با تحقیر و کم بینی به آن‌ها نگریستن، یا سطح اجتماعی خود را از والدینش برتر بداند و آن‌ها را به عقب ماندگی و نفهمی و حماقت توصیف کند، بی‌احترامی به شمار می‌رود.

اظهار دلتنگی و اذیت از آنچه که از آن‌ها می‌بیند یا می‌شنود، مخصوصاً در هنگام پیری، بی‌احترامی محسوب می‌شود. والدین همان کسانی بودند که آزار و اذیت و بوهای کثیف تو را در بچگی با مهربانی و بلند نظری و رحمت تحمل کرده‌اند.

در میان پیشینیان صالح این امت الگوهای خوبی برای احترام و ادب با والدین و آزاد از بی‌احترامی زبانی و عملی به آن‌ها وجود دارد. از جمله علی بن حسین فرزند دختر پیامبر جاست که به او گفته شد: تو از نیکوکارترین مردم به والدینت هستی چرا با مادرت در یک ظرف غذا نمی‌خوری؟ گفت: می‌ترسم که دستم از دست وی جلوتر بیافتد و چیزی را که او به آن چشم دوخته بردارد و بدین ترتیب به او بی‌احترامی کرده باشم [۳۵۸].

و به عمر بن عبدالعزیز گفته شد: که چقدر به والدینت نیکی می‌کنی؟ گفت: «سقفی را که آن‌ها در زیرش هستند، بالا می‌برم و مقابلشان را همیشه روز می‌گردانم و پشت سرشان را همیشه شب می‌کنم». منظور این است که در روز آن‌ها را به نشانه احترام جلو می‌اندازد و در شب به خاطر رویارویی با خطرها خود را جلو می‌اندازد تا خطری به آن‌ها نرسد [۳۵۹].

حق والدین بر فرزند این است که در رفتار با والدین بالاترین درجه ادب و تواضع را در سخن و عمل برای آن‌ها به کار ببرد. ابوهریره سمی‌گوید: «والدین را به اسم صدا نزن، قبل از آن‌ها منشین، جلوتر از آن‌ها راه مرو» [۳۶۰]. چون صدا زدن آن‌ها به اسمشان با سخن کریمانه سازگار نیست.

و نشستن قبل از آن‌ها به منزله عدم احترام است و جلوتر حرکت کردن از آن‌ها جز به خاطر مصلحت، بی‌ادبی است. گریاندن والدین به علت بی‌احترامی به آن‌ها از گناهان کبیره است. ابن عمربمی‌گوید: «گریاندن والدین بی‌احترامی به آن‌ها و از جمله گناهان کبیره است» [۳۶۱].

دعای والدین به نفع فرزندان یا علیه آن‌ها از جمله دعاهای مستجاب است. پس بر فرزند لازم است که سعی کند رضایت و خشنودی والدین را به دست بیاورد و آن‌ها را خشمگین نکند. از ابوهریره سروایت شده است که گفت: پیامبر جفرمود: «سه دعا وجود دارد که بدون شک مستجاب می‌شوند: دعای مظلوم، دعای مسافر و دعای والدین برای فرزندانشان» [۳۶۲].

اینکه انسان سبب بشود که دیگران والدینش را فحش و ناسزا بگویند و یا خود والدینش را فحش بدهد، بی‌احترامی به والدین می‌باشد. از عبدالله بن عمربروایت شده است که پیامبر جفرمود: «از جمله گناهان کبیره این است که شخص والدینش را فحش و دشنام بدهد». گفتند: ای رسول خدا! آیا کسی والدینش را فحش می‌دهد؟ فرمود: «آری، به پدر کسی فحش می‌دهی، پدر تو را فحش می‌دهد، به مادر کسی فحش بدهی، مادر تو را فحش می‌دهد» [۳۶۳].

اسلام در نیکی به والدین، دایره پدر و مادر را وسعت داده تا شامل پدربزرگ و مادربزرگ نیز بشود بلکه فرزندان را ملزم به اطاعت وعدم سرپیچی از آن‌ها کرده است. حتی در آماده شدن برای جنگ باید از آن‌ها نیز اجازه بگیرد، درحالی که این امر به طریق اولی حق والدین می‌باشد. ابن منذر می‌گوید: پدربزرگها مثل پدر هستند و مادر بزرگ‌ها مثل مادر، پس شخص جز با اجازه آن‌ها نمی‌تواند به جنگ و جهاد برود» [۳۶۴].

[۳۵۲]- (البخاری، ۱۳۸۸، ج۲/ ۹۳۹). [۳۵۳]- (ابن کثیر، ۱۴۰۸، چاپ اول). [۳۵۴]- (ابن حجر، ۲/ ۳۷۴ شماره ۲۵۰). [۳۵۵]- (الحاکم، ۱۹۷۸، شماره ۴/ ۱۵۶). [۳۵۶]- (المناوی، د. ت، ج ۱، ص۴۲۲). [۳۵۷]- (البخاری، ۱۳۸۸، ص۱۱۱). [۳۵۸]- (طاحون، ۱۴۱۱، چاپ۳، ص ۳۵۴). [۳۵۹]- (طاحون، ۱۴۱۱، چاپ۳، ص۳۵۵). [۳۶۰]- (البخاری، ۱۳۸۸، چاپ۱، ص۱۱۳). [۳۶۱]- (البخاری، ۱۳۸۸، ج ۱، ص۹۴). [۳۶۲]- (البخاری، ۱۳۸۸، ج۱، ص۹۴). [۳۶۳]- (البخاری، ۱۳۸۸، ج ۲۲۲۸). [۳۶۴]- (القرطبی، ۱۳۵۶، ج ۵، ص۳۸۵۵).