الهی آدمی چگونه است؟
﴿خُلِقَ ٱلۡإِنسَٰنُ مِنۡ عَجَلٖۚ سَأُوْرِيكُمۡ ءَايَٰتِي فَلَا تَسۡتَعۡجِلُونِ٣٧﴾[الأنبياء: ۳٧]
«(آرى،) انسان از عجله آفریده شده؛ ولى عجله نکنید؛ بزودى آیاتم را به شما نشان خواهم داد!».
﴿وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضۡلٍ عَلَى ٱلنَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَشۡكُرُونَ٧٣﴾[النمل: ٧۳].
«و همانا خدای تو در بارۀ خلق دارای فضل و رحمت است و لیکن اکثر مردم شکر نعمتی بجای نیاورند».
﴿وَإِذَا مَسَّ ٱلنَّاسَ ضُرّٞ دَعَوۡاْ رَبَّهُم مُّنِيبِينَ إِلَيۡهِ ثُمَّ إِذَآ أَذَاقَهُم مِّنۡهُ رَحۡمَةً إِذَا فَرِيقٞ مِّنۡهُم بِرَبِّهِمۡ يُشۡرِكُونَ٣٣﴾[الروم: ۳۳].
«و مردم آنگاه که رنج و اَلَمی سخت بر آنها برسد در آن حال خدای را به دعا می خوانند و به درگاه او با تضرّع و اخلاص روی می‌کنند و پس از آن که خدا رحمت خود را به آنها چشانید (و از آن سختی نجاتشان داد) بازگروهی از آنان به خدای خود مشرک می‌شوند».
﴿وَإِذَآ أَذَقۡنَا ٱلنَّاسَ رَحۡمَةٗ فَرِحُواْ بِهَاۖ وَإِن تُصِبۡهُمۡ سَيِّئَةُۢ بِمَا قَدَّمَتۡ أَيۡدِيهِمۡ إِذَا هُمۡ يَقۡنَطُونَ٣٦﴾[الروم: ۳۶].
«و هر گاه ما با لطف خود رحمتی به مردم بچشانیم شاد شوند و اگر رنج و بلایی از گناهان خود که به دستهای خود انجام داده‌اند به ایشان برسد در آن حال از رحمت خدا نومید شوند».
﴿وَإِذَا مَسَّ ٱلۡإِنسَٰنَ ضُرّٞ دَعَا رَبَّهُۥ مُنِيبًا إِلَيۡهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُۥ نِعۡمَةٗ مِّنۡهُ نَسِيَ مَا كَانَ يَدۡعُوٓاْ إِلَيۡهِ مِن قَبۡلُ وَجَعَلَ لِلَّهِ أَندَادٗا لِّيُضِلَّ عَن سَبِيلِهِۦۚ قُلۡ تَمَتَّعۡ بِكُفۡرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنۡ أَصۡحَٰبِ ٱلنَّارِ٨﴾[الزمر: ۸].
«و هر گاه انسان را فقر و مصیبت و رنجی پیش آید در آن حال به دعا و توبه و انابه به درگاه خدا رود و چون نعمت و ثروت به او عطا کند خدایی را که پیش از این می‌خواند بکلی فراموش سازد و برای خدای (یکتا) شریک و همتا قرار دهد تا خلق را از راه خدا گمراه سازد (ای رسول) با چنین کسی بگو (ای بدبخت) کمتر به کفر و عصیان لذت و آسایش بجو که عاقبت از اهل آتش دوزخ خواهی شد».
﴿فَإِذَا مَسَّ ٱلۡإِنسَٰنَ ضُرّٞ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلۡنَٰهُ نِعۡمَةٗ مِّنَّا قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمِۢۚ بَلۡ هِيَ فِتۡنَةٞ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ٤٩﴾[الزمر: ۴٩].
«آری آدمی چون درد و رنجی به او رسد ما را به دعا می‌خواند و باز چون نعمت و دولت به او دادیم گوید این نعمت دانسته (به استحقاق) نصیب من گردید (چنین نیست) بلکه امتحان وی است ولیکن اکثر مردم آگاه نیستند».
﴿لَّا يَسَۡٔمُ ٱلۡإِنسَٰنُ مِن دُعَآءِ ٱلۡخَيۡرِ وَإِن مَّسَّهُ ٱلشَّرُّ فَئَُوسٞ قَنُوطٞ٤٩ وَلَئِنۡ أَذَقۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنَّا مِنۢ بَعۡدِ ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُ لَيَقُولَنَّ هَٰذَا لِي وَمَآ أَظُنُّ ٱلسَّاعَةَ قَآئِمَةٗ وَلَئِن رُّجِعۡتُ إِلَىٰ رَبِّيٓ إِنَّ لِي عِندَهُۥ لَلۡحُسۡنَىٰۚ فَلَنُنَبِّئَنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِمَا عَمِلُواْ وَلَنُذِيقَنَّهُم مِّنۡ عَذَابٍ غَلِيظٖ٥٠ وَإِذَآ أَنۡعَمۡنَا عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ أَعۡرَضَ وَنَ‍َٔابِجَانِبِهِۦ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَآءٍ عَرِيضٖ٥١﴾[فصلت: ۴٩-۵۱].
«آدمی حریص از خدا دایم به دعای تمنای خیر می کند و هرگز خسته هم نمی‌شود و اگر شر و آسیبی رسد (از رحمت الهی زود) مأیوس و ناامید می‌گردد. و اگر ما به انسان پس از رنج و آسیبی که به او رسیده نعمت و رحمتی نصیب کنیم خواهد گفت که این نعمت برای من است و گمان نمی‌کنم که قیامتی برپا شود و به فرض آن که بسوی خدا برگردیم باز هم برای من نزد خدا بهترین نعمت خواهد بود، ما البته کافران را به کیفر اعمالشان آگاه می‌سازیم، و عذابی بسیار سخت بر آنان می‌چشانیم و ما هرگاه به انسان نعمتی عطا کردیم (کفران کرد) و رو بگردانید و (از شکر خدا) دوری جست و هر گاه شر و بلایی به او روی آورد آنگاه زبان به دعا گشود (و اظهار عجز نمود)».
﴿وَلَوۡ بَسَطَ ٱللَّهُ ٱلرِّزۡقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٖ مَّا يَشَآءُۚ إِنَّهُۥ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرُۢ بَصِيرٞ٢٧﴾[الشورى: ۲٧].
«و اگر خدا روزی بندگان را وسیع و فراوان گرداند در روی زمین ظلم و طغیان بسیار کنند، لیکن روزی خلق را به اندازه‌ای که بخواهد نازل می‌گرداند که خدا بر بندگانش بصیر و آگاه است».
﴿إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ خُلِقَ هَلُوعًا١٩ إِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ جَزُوعٗا٢٠ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلۡخَيۡرُ مَنُوعًا٢١﴾[المعارج: ۱٩-۲۱].
«همانا انسان مخلوقی طبعاً سخت حریص و بی‌صبر است. چون شر و زیانی به او رسد سخت بیقراری کند و هنگامى که خوبى به او رسد مانع دیگران مىشود (و بخل مىورزد)».
﴿بَلِ ٱلۡإِنسَٰنُ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦ بَصِيرَةٞ١٤﴾[القيامة: ۱۴].
«بلکه انسان بر نیک و بد خویش بخوبی آگاه است».
﴿أَيَحۡسَبُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَن يُتۡرَكَ سُدًى٣٦﴾[القيامة: ۳۶].
«آیا پندارد آدمی که او را از تکلیف ثواب و عقاب مهمل گذارند (و غرضی منظور ندارند)».