مطلب سوم- کیفیت میزان:
سوال اول- راجع به کیفیت میزان این است که آیا ترازویی که روز قیامت اعـمال انسان‌ها در آن وزن می‌شود یکی است و یا مختلف؟
جواب- راجع به جواب این سؤال از دانشمندان اسلامی دو قول نقل شده:
۱- برای تمام افراد و امم یک میزان وجود دارد.
۲- میزان متعدد است.
معتقدین قول دوم دارای سه نظر‌اند:
ألف: برای هر عمل یک میزان نصب می‌شود.
ب: برای هر امـت یک میزان نصب می‌شود.
ج: برای هر فــرد یک میزان نصب می‌شود.
سوال دوم- آنچه که در میزان وزن می‌شود چیست؟
جواب- راجع به موزون (آنچه که در میزان وزن می‌شود) سه قول از علمای عقیده نقل شده:
۱- عمل وزن می‌شود، اگر چه عمل عرض است ولی خداوند قادر به تبدیل نمودن عرض به جسم است.
۲- عامل وزن می‌شود، طوری که در حدیث ذکر شده:
«إِنَّهُ لَيَأْتِي الرَّجُلُ الْعَظِيمُ السَّمِينُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يَزِنُ عِنْدَ اللهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ» [۷۳].
یعنی: «روز قیامت یک عده مرد فربه آورده می‌شود که نزد الله تعالی به اندازه بال پشه وزن ندارند.»
۳- صحف اعمال وزن می‌شود؛ و مشهور است به حدیث بطاقه که در صحیحین ذکر شده است.
تطبیق و توافق در بین اقوال سه گانه این است که:
ممکن است همۀ اشیاء مذکور وزن شود، ولی اعتبار بر اعمال است زیرا که مدار سنگینی و سبکی اعمال است.
دلایل وزن اعمال منحصر به استدلال فوق نیست و فقط به بعضی از نصوص اشاره شد.
چنان‌که در سوره‌های مکی بر این مسأله تأکید شده است.
[۷۳] متفق علیه. این حدیث مشهور است به حدیث بطاقه که صحیح البخاری در کتاب التفسیر، سورۀ کهف نقل کرده. و صحیح مسلم: کتاب صفات المنافقین (باب/۱۸).