سرآغاز شرک

در این لحظه نیکوست که مختصری در سرآغاز ایجاد شرک در بشریت و اینکه چگونه زمین را آلوده و فطرت را لکهدار کرد، بدانیم. مشهور آن است که آغاز ظهور شرک، در قوم نوح ÷بوده است؛ همانطور که ابن عباس بو غیر او می‌گویند: فرزندان آدم ÷تقریباً ده قرن بر دین و آئین پدرشان آدم و شریعت برگرفته از حق و هدایت بودند.

و این مطلب همان چیزی است که شیخ المفسرین، ابن جریر طبری /آنرا ذکر کرده است. قتاده از عکرمه از ابن عباس بروایت کرده که میگوید: «بین آدم و نوح ÷ده قرن بود، که مردم در تمامی این قرنها بر شریعتی برگرفته شده از حق بودند و پس از این اختلاف کردند که الله ﻷپیامبرانشان را بشارت دهنده و بیم دهنده مبعوث نمودند» [۴۳۸].

آری، مردم بر شریعتی برگرفته از حق و هدایت بودند، تا اینکه شیطان که لعنت الله ﻷبر او باد، قوم نوح را فریب داده و عبادت بت‎هایی را که با دستانش به عنوان سمبل‌هایی از افراد صالح قومشان ساخته بودند تا سیرت آن‌ها را فراموش نکنند و پیوسته آن‌ها را به یاد داشته باشند، مزین ساخت. چون عمر سازندگان این مجسمه‌ها به پایان رسید و فوت شدند، معلومات در مورد اصل ایجاد آن‌ها به دست فراموشی سپرده شد؛ و این بت‌ها و مجسمه‌ها به جای الله ﻷمورد عبادت قرار گرفتند. همانطور که این مطلب را ابن عباس بدر مورد ود و سواع و یعوق و یغوث و نسر بیان کرده و می‌گوید: «این نام‌ها اسامی مردان صالح و نیکوکاری از قوم نوحِ پیامبر ÷بودند. چون این مردان صالح فوت کردند، شیطان در دل‌های قوم ایشان وسوسه کرد تا بت‌هایی را از آن‌ها بسازند تا در محفلی که گردهم می‌آیند، آن‌ها را قرار دهند. و نیز آن‌ها را به نام‌های همان مردان صالح بنامند که قوم ایشان چنان کردند؛ ولی بت‌ها را نمی‌پرستیدند. تا آنکه آن‌ها (که بت‌ها را ساخته بودند) مردند. پس از این، انگیزه و هدف از ساختن آن سمبل‎ها متغیر و دگرگون شده و بت‌ها مورد پرستش قرار گرفتند» [۴۳۹].

اما از آنجا که الله ﻷاراده‌ی ترحم و بیرون آوردن آن‌ها از تاریکی‌های شرک به سوی انوار توحید داشت، پیامبرش نوح ÷را به سوی آن‌ها فرستاد، چنانکه نوح ÷به مدت ۹۵۰ سال در میان آن‌ها به سوی توحید و ترک عبادت بت‌ها دعوت می‌داد. لیکن قوم او، در برابر حق عناد و تکبر ورزیده و بر کفر و عنادشان اصرار ورزیدند: ﴿ وَقَالُواْ لَا تَذَرُنَّ ءَالِهَتَكُمۡ وَلَا تَذَرُنَّ وَدّٗا وَلَا سُوَاعٗا وَلَا يَغُوثَ وَيَعُوقَ وَنَسۡرٗا ٢٣ وَقَدۡ أَضَلُّواْ كَثِيرٗاۖ ﴾[النوح: ۲۳-۲۴] «به آنان گفته‎اند: معبودهای خود را وامگذارید و وَدّ، سُواع، یغوث، یعوق و نَسر را رها نسازید. و بدین وسیله بسیاری از مردم را گمراه ساخته‌اند!».

تا اینکه پیامآور الله ﻷنوح ÷از آن‌ها ناامید شد و بر علیه آن‌ها اینگونه دعا نمود: ﴿ وَقَالَ نُوحٞ رَّبِّ لَا تَذَرۡ عَلَى ٱلۡأَرۡضِ مِنَ ٱلۡكَٰفِرِينَ دَيَّارًا ٢٦ إِنَّكَ إِن تَذَرۡهُمۡ يُضِلُّواْ عِبَادَكَ وَلَا يَلِدُوٓاْ إِلَّا فَاجِرٗا كَفَّارٗا ٢٧ ﴾[النوح: ۲۶-۲۷] «نوح (به دعای خود ادامه داد و) گفت: پروردگارا! هیچ احدی از کافران را بر روی زمین زنده باقی مگذار. که اگر ایشان را رها کنی، بندگانت را گمراه می‌سازند و جز فرزندان بزهکار و کافرِ سرسخت نمی‌زایند و به دنیا نمی‌آورند».

و بدین ترتیب الله ﻷدعای پیامبرش نوح ÷را اجابت کرده و قومش را به وسیله‌ی طوفان هلاک و نابود کرد. پس از قوم نوح ÷، قوم عاد آمد و همراه الله ﻷاله و معبود‌های دیگری را عبادت می‌کردند که هَدا و صَدی و صَمودا برخی از آن‌ها بود. پس الله ﻷهود ÷را فرستاد که آن‌ها را به سوی توحید دعوت داد لیکن قومش عناد و تکبر ورزیدند و الله ﻷآن‌ها را به وسیله‌ی باد، هلاک و نابود کرد. پس از آن‌ها قوم ابراهیم ÷آمد که بت‌ها و خورشید و ماه و ستارگان را عبادت می‎کردند، لذا الله ﻷبه سوی آن‌ها خلیلش ابراهیم ÷را فرستاد و او را بر قومش نصرت و یاری داد و پس از آن، او را گرامی داشته و پس از او پیامبری را جز از فرزندان او مبعوث نفرمود، همانطور که الله ﻷمی‎فرماید: ﴿ وَجَعَلۡنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ ٱلنُّبُوَّةَ وَٱلۡكِتَٰبَ ﴾[العنكبوت: ۲۷] «و در دودمان او نبوّت قرار دادیم و کتاب (آسمانی برای آنان فرستادیم)». بگونه‌ای که تمامی انبیاء و رسولان از فرزندان اسحاق بن ابراهیم علیهما السلام می‌باشند و الله ﻷاز فرزندان اسماعیل بن ابراهیم علیهما السلام، کسی جز پیامبر ما محمد جرا که الله ﻷاو را بر تمامی انبیاء و مرسلین برتری داد، معبوث نکرد.

پس از این، شرک به بنی اسرائیل منتقل گشت که در ابتدا گوساله‌ای را می‌پرستیدند که موسی ÷آنرا به آتش کشید و پس از آن شروع به پرستیدن عزیر کردند و او را فرزند الله ﻷقرار دادند. «تعالی الله عما یقول الكافرون علوا كبیرا».

پس از این نصاری، مسیح ÷را عبادت کرده و می‌گفتند: او فرزند خداوند متعال است -تعالی الله عن ذلک- سپس شرک به عرب‌ها منتقل گشت و بت‌ها به وسیله‌ی عمرو بن لحی خزاعی - قبحه الله تعالی- به سرزمینشان انتقال یافت. همانطور که پیامبرمان از این مساله خبر دادند. ابوهریره سروایت می‌کند که رسول الله جفرمودند: «رَأَیْتُ عَمْرَو بْنَ عَامِرِ بْنِ لُحَیٍّ الخُزَاعِیَّ یَجُرُّ قُصْبَهُ فِی النَّارِ وَكَانَ أَوَّلَ مَنْ سَیَّبَ السَّوَائِبَ» [۴۴۰]. «عمرو بن لحی خزاعی را دیدم که در دوزخ روده‌های خود را می‌کشید و او اولین کسی بود که آزاد گذاشتن شتران را رسم ساخته بود». و در روایتی آمده است: «غَیَّرَ دِینَ إِبْرَاهِیمَ»«او اولین کسی بود که دین ابراهیم ÷را تغییر داد» [۴۴۱]. و در روایتی آمده است «انه أول من غیر دین إسماعیل، فنصب الأوثان، وبحر البحیره وسیَّب السائبة، ووصل الوصیلة، وحمى الحامی» [۴۴۲]. «او اولین کسی بود که دین اسماعیل ÷را تغییر داد و بت‌ها و مکانهایی برای پرستش بت‌ها قرار داد. و نیز بحیره و سائبه و وصیله و حامی را قرار داد» [۴۴۳].

پس از این شرک افزایش یافته و بت‌ها در هر ناحیه‌ای از حجاز فزونی یافت، بگونه‌ای که تنها در پیرامون کعبه نزدیک به ۳۶۰ بت وجود داشت و بت‌ها داخل هر خانه‌ای وارد شده بودند، همانطور که ابن اسحاق نقل می‎کند. اهل هر خانه‌ای بتی را برای خود انتخاب کرده و آنرا عبادت می‌کردند، چنانکه هرگاه یکی از اهل خانه قصد سفر داشت آن بت را مسح می‌کرد و اول و آخر سفرش با مسح کردن آن بت بود. و نیز عبادتگاه‌هایی را ساخته بودند که همچون کعبه آن‌ها را تعظیم و محترم می‌شماردند. و همچون کعبه برای آن‌ها هدایا و نذورات می‌آوردند. و همچون طواف کعبه آن‌ها را طواف می‎کردند، بلکه همچون قربانی کردن در نزد کعبه (به عنوان مناسک حج) نزد آن‌ها قربانی می‌کردند [۴۴۴]. حتی که ابورجاء عطاردی می‌گوید: ما در جاهلیت سنگ را می‌پرستیدیم و چون سنگی بهتر می‌یافتیم، آن سنگ را گرفته و سنگ دیگر را می‌انداختیم. و اگر سنگ نمی‌یافتیم، پاره‌ای از خاک جمع می‌کردیم، سپس گوسفندی را می‌آوردیم و بر آن مقدار خاک، گوسفند را می‌دوشیدیم و سپس به دور آن طواف می‌کردیم [۴۴۵]. و نیز می‌گوید: ما قصد شن‌ها را کرده و آن‌ها را جمع می‌کردیم و بر آن گوسفندی را می‌دوشیدیم و آنرا عبادت می‌کردیم و نیز قصد سنگهای سفید را کرده و آنرا مدت زمانی عبادت کرده و سپس دور می‌انداختیم [۴۴۶].

بدین ترتیب بود که الله ﻷبر آن‌ها منت نهاده و اراده‌ی آن داشت که آن‌ها را از این گمراهی و گرداب بیرون آورد و بدین سبب سید انبیاء و امام اولین و آخرین، پیامبرمان محمد جرا در میان آن‌ها مبعوث کرد. الله ﻷمی‌فرماید: ﴿ لَقَدۡ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذۡ بَعَثَ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡ أَنفُسِهِمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبۡلُ لَفِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٍ ١٦٤ ﴾[آل عمران: ۱۶۴] «یقیناً خداوند بر مؤمنان (صدر اسلام) منّت نهاد و تفضّل کرد بدان گاه که در میانشان پیامبری از جنس خودشان برانگیخت. (پیامبری که) بر آنان آیات (کتاب خواندنی قرآن و کتاب دیدنی جهان) او را می‌خواند و ایشان را (از عقائد نادرست و اخلاق زشت) پاکیزه می‌داشت و بدیشان کتاب (قرآن و به تبع آن خواندن و نوشتن) و فرزانگی (یعنی اسرار سنّت و احکام شریعت) می‎آموخت و آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری (غوطهور) بودند».

بنابراین، رسول الله جبه پا خواسته و آن‌ها را به سوی توحید الله ﻷ، بدون اینکه شریکی برای او قائل شوند، دعوت دادند. تا آن‌ها را از جهنمی که با وجودشان آن را شعلهور ساخته و به شعله کشیدن آتش آن دل باخته‌اند، نجات دهد. و تا از افتادن آن‌ها در ورطه‌ی هلاکت و نابودی جاهلیت‌های بشری، زمانیکه از نور وحی الهی جدا شده بودند، جلوگیری کند. و آن‌ها را به راه سعادت کامل در دنیا و آخرت هدایت و راهنمایی کند.

آری، با بعثت رسول الله جانسانیت پس از آن رنج و درد و ناراحتی، آرام گشت و نفسی عمیق کشید و آن کابوس وحشتناک را که برخی از بشر به منظور نابودی انسانیت ایجاد کرده بودند، از سینه‌اش دور گشت. براستی که رسول الله جآمد تا انسانیت را از عبودیت و بندگی برای انسان‌های ضعیف و معبودهای دروغین و حقیر، آزاد کرده و کمال عزت و شرف وی را در عبودیت و بندگی‌اش برای پروردگارش جلجلاله قرار دهد. از اینرو رسول الله جآخرین جزء از اجزای کمال در خانه‌ی نبوت بود و رسالتش خاتمه‎ی تمامی رسالت‌ها بود.

هرکس در سیرت و زندگانی رسول الله جپس از بعثت تامل کند، سلسله‌ای متصل از جهادهای خستگی ناپذیر و بی‌وقفه، در راستای اعلای کلمه‎ی توحید و انهدام و براندازی پایه و اساس شرک و جنگ با وثنیت و دوگانهپرستی، در تمامی صورت‌ها و مظاهر آن می‌یابد. و نیز مشاهده می‎کند که قریش به پاخواسته و می‌خواستند که میان او و این استمرار جهاد و دعوتش، حائل و مانع قرار دهند. لذا تهدید کرده و بسیار خشمگین شده و وعید می‌دادند. پس از آن از تهدید تجاوز کرده و وارد عمل شدند و به روش‎های گوناگون به آزار و اذیت او و اصحابش پرداختند.

آنچه موجب شده بود تا هر آنچه می‌خواهند در قبال آن‌ها انجام دهند، جهل و تعصب نسبت به دین پدرانشان و نیز ترس از دست دادن مرکز ریاست مکه بود که عرب‌ها از آن بهره میجستند. اما رفتارها و موضعگیری‌ها و برخوردهای زشت آنان بیش از پیش موجب گرایش این گروه مومن که حلاوت و شیرینی توحید را چشیده بودند به دینشان و صلابت و استواریشان در ایمانشان می‎شد. تا اینکه نصرت و یاری الله ﻷفرا رسید و مردم گروه گروه و دسته دسته وارد دین الله ﻷمی‌شدند [۴۴۷].

پیوسته امت در لباس توحید خالصی که امام موحدین و الگو و اسوه‌ی محققین محمد جبر آن پوشانده بود، حرکت می‌کرد تا اینکه فتنه‌ها با سری تاریک و چهره‌ای زشت نمایان شدند و اندک اندک شروع به دور کردن امت‎ها از حقیقت توحید کردند.

لذا بر هر موحد و یکتاپرست غیوری واجب است که باری دیگر برای دستگیری و یاری عقیده‌ای که از ریشه درآمده است و برای حمایت از توحیدی که مقتضیات آن به دست مرجئه‌های قدیم و جدید تعطیل گشته است، تلاش را از سر گیرد.

و به الله عزجل سوگند، هویت و رهبری و کرامت و ریاست و عزت امت باز نمی‌گردد مگر زمانیکه عقیده‌اش را صحیح گرداند و توحید را خالصانه برای الله ﻷقرار دهد و از عبودیت و بندگی برای غیرالله آزاد گردد و تنها از الله ﻷطلب نصرت و یاری کند و تنها به الله ﻷتوکل کند و تنها از الله ﻷاستعانت طلبیده و صادقانه از هر قوت و قدرتی جز قوت و قدرت الله ﻷبیزاری جوید و بار دیگر با توبه و اشک‌های خشوع و پشیمانی که بر چهره‌اش جاری است، به سوی الله ﻷباز گردد. و در حالت خشوع و خضوع بگوید: بار الها، ما از عبودیت و بندگی جز برای تو، برائت می‌جوییم. از تسلیم شدن جز برای تو برائت می‌جوییم. از تفویض امور جز به سوی تو برائت می‌جوییم و از توکل جز بر تو برائت می‌جوییم و از ذل و خشوع و خضوع جز در اطاعت از تو، برائت می‌جوییم و از ترس، جز برای تویی که صاحب و جلال و عظمت هستی، برائت می‌جوییم و از امید جز در مورد آنچه در دو دست کریم شماست، برائت می‌جوییم.

پس از این بایستی برای برگرداندن معانی کلمه‌ی توحید در واقعیت زندگی و به منظور برپایی جامعه‌ای متحرک بکوشد.

پس برخیزید ای موحدان صادق، برخیزید ای فرزندان این امت مبارک، برخیزید ای جوانان انقلابی، برخیزید ای کسانی که الله ﻷبر شما با توحید خالص با فهم سلف صالح امت، منت نهاده است. با تمامی قوت و تلاش و طاقتی که در اختیار دارید، برخیزید برای دعوت مردم به سوی این توحید صحیح و شامل که تمامی جوانب زندگی سیاسی، اقتصادی، آموزشی، اجتماعی و ارتباطی و... را در بر دارد.

و بدانید که این گام صحیح ابتدایی در راه برانگیختن امت برای بار دیگر می‌باشد در زمانی که دیگر بار در غربت به سر میبرد.

و بدانید که تنها اکتفا کردن به صدور احکام بر مردم بدون دعوتشان به سوی حق، هرگز چیزی را از واقعیت دردناک و تلخی که امت در آن است، تغییر نمی‌دهد.

از الله ﻷمی‌خواهیم که امت را به سوی توحید خالص بازگرداند و ما را از سربازان توحید قرار دهد و خاتمه‌ی موحدان را روزیمان بگرداند، براستی که او ولی این امر و عهدهدار آن است و او بر هر چیزی قادر و تواناست.

سخن از شرک را در سطرهای بعد با اختصاری فاحش از اقسام شرک به پایان می‌رسانم.

شرک بر دو نوع می‌باشد: اکبر و اصغر

[۴۳۸] أخرجه الطبری فی جامع البیان (۲/۳۳۴) والحاکم فی مستدرک (۲/۵۹۶) وقال: صحیح علی شرط البخاری ومسلم ولم یخرجاه. وأقره الإمام الذهبی والبیهقی فی الأسماء والصفات (۴۴۰). [۴۳۹] أخرجه البخاری، کتاب التفسیر فی تفسیر سوره نوح، باب ﴿وَلَا تَذَرُنَّ وَدّٗا وَلَا سُوَاعٗا وَلَا يَغُوثَ وَيَعُوقَ﴾(۴۹۲۰) وعبدالرزاق فی تفسیره (۲/۲۵۶) وقد انتقدت هذه الروایة لأجل سماع ابن جریج من عطاء. [۴۴۰] أخرجه البخاری، کتاب المناقب، باب قصة خزاعة (۳۵۲۱) وفی کتاب التفسیر سورة المائدة باب ﴿مَا جَعَلَ ٱللَّهُ مِنۢ بَحِيرَةٖ وَلَا سَآئِبَةٖ وَلَا وَصِيلَةٖ وَلَا حَامٖ﴾(۴۶۲۳) ومسلم کتاب الجنة باب النار یدخلها الجبارون والجنة یدخلها الضعفاء (۲۸۵۶). [۴۴۱] أخرجه الطبرانی فی الاوئل (۱۹) ومن طریقة الحافظ فی التغلیق (۴/۲۰۷) من طریق: عبدالله بن صالح عن اللیث عن یزید بن الهاد عن بن شهاب عن سعید بن المسیب عن أبی هریرة مرفوعا ورواه الطبرانی فی الأوسط (۸۷۷۴) وابن ابی عاصم فی الاوائل (۴۴) من طریق عبدالله بن صالح به، قلت: وعبدالله بن صالح کاتب اللیث صدوق کثیر الغلط ثبت فی کتابه وکانت فیه غفلة، کما قال الحافظ فی التقریب. وقد خولف من جمع من الرواة بدون هذه الزیادة «وغیر دین إبراهیم» کما فی المسند (۲/۳۶۶) والطحاوی فی المشکل (۲/۲۰۷) وغیرهما، وتوبع اللیث علی عدم ذکرها؛ بل وتوبع کذلک یزید بن الهاد، کما عندالبخاری (۴۶۲۳) ومسلم (ص ۲۱۹۲) وقد أورد الشیخ الألبانی شاهدا لهذه الزیادة عند الطبرانی فی الکبیر (۱۰۸۰۸) وغیره، وحسن سندها فی الشواهد، کما فی الصحیحة (۱۶۷۷). [۴۴۲] أخرجه ابن إسحاق کما فی السیرة النبویة لابن هشام (۱/۷۱) بسند حسن من حدیث أبی هریرة مرفوعاً وللحدیث شواهد أخری، راجعها فی الصحیحة (۱۶۷۷). [۴۴۳] بحیره، در لغت به معنای گوش شکافته و در اصطلاح به شتر مادهای می‌گفتند که پنج شکم می‌زائید و پنجمین آن‌ها نرینه بود. در این صورت گوشش را می‌شکافتند و بارکردن و سوارشدن و خوردن گوشت آنرا حرام می‌دانستند و از هیچگونه چراگاه و آبی آنرا باز نمی‌داشتند. «سَآئِبَةٍ»: در لغت به معنی رها و در اصطلاح به شتر ماده‌ای می‌گفتند که صاحبش نذر می‌کرد که اگر به سلامت از سفر برگردد، آنرا رها کند. چنین شتری مانند بَحِیرَة برای وفای به نذر معاف و آزاد می‌شد. «وَصِیلَةٍ»: در لغت به معنی واصله یعنی رسیده و پیوسته و در اصطلاح به برّه مادینه‌ای گفته می‌شد که به صورت دوقلو همراه نرینهای متولّد می‌گردید و به خادمان بتان داده می‌شد. «حَامٍ»: در لغت به معنی حامی و حافظ و در اصطلاح به شتر نری گفته می‌شد که از نژاد آن ده نسل متولّد می‌گردید و در این صورت همچون بَحِیرَة وسَآئِبَة آزادانه می‌چرید و از باربری و سواری و خوردن معاف می‌شد. البتّه درباره بَحیرة و سائبة و وصیلة و حامی سخنان دیگری گفته‌اند که همه و همه بیانگر فرهنگ منحطّ جاهلیت پیش از اسلام است. (به نقل از تفسیر نور) (مترجم) [۴۴۴] السیرة النبویة، ابن هشام (۱/۸۵). [۴۴۵] أخرجه البخاری، کتاب المغازی (۴۳۷۶). [۴۴۶] أخرجه ابونعیم، فی الحلیة (۲/۳۰۶) ومن طریقه ابن الجوزی فی التلبیس (ص ۵۹) ط المدنی. [۴۴۷] بتصرف من کتاب «دعوة التوحید» للدکتور محمد خلیل هراس.