تفسیر سورهی قریش
قریش که نام قبیلهای از قبایل عرب بود و بیانکنندهی محور سوره میباشد. این سوره هم مکی بوده و محور آیاتش همان محور آیات سورهی فیل است. محور سوره در رابطه با نقل و انتقالاتی است که این قبیله انجام میدادند و در نتیجهی این نقل و انتقالات به بهرهها و نعمتهایی رسیدند و در قبال این نعمتها میبایست شکر صاحب نعمت را به جای آورند. سپس سخن پیرامون نعمتی است که خداوند نصیب قریشیان کرد و شکر این نعمت و نعمتهایی که به بندگان خودش در هر عصری داده است، برحسب مقتضیات مکانی و زمانی و برحسب توان و استعداد افراد. خداوند متعال هرکجا در قرآن در مورد نعمتی صحبت میکند، به دنبال آن، کلمهی: «فلیعبدوا»: «پس عبادت کنید» را میآورد و از انسان میخواهد که با عبادت، شکر نعمت کند.
و در این سوره خداوند متعال ابتدا ذکر نعمتی را میکند که به قریش عطا کرده است.
مکه سرزمینی خشک و لم یزرع بود یا گهگاه منتظر بارانی بودند و یا بر همدیگر هجوم و حمله میبردند و همدیگر را غارت میکردند؛ فقط چاه زمزمی داشتند که به برکت آن مسافرانی میآمدند و طواف کعبه کرده و میرفتند.
خداوند با این سختی و مشقت زندگی در مکه، به آنها نعمت تسهیل سفر داده بود و آنها به راحتی در تابستان به شام و در زمستان به یمن مسافرت میکردند و اجناس مختلف خرید و فروش میکردند و به مکه بازمیگشتند و تجارت میکردند؛ مکه به واسطۀ حرمت کعبه هیچگاه مورد هجوم و تجاوز قرار نمیگرفت و تاجران مکه هم راههای رفت و آمد به کشورهای مختلف را یاد گرفته و به راحتی برای تجارت سفر میکردند.
پس خداوند متعال نعمت راحتی سفر و عدم تجاوز قبایل همسایه به مکه را به آنها داده بود؛ بهطوری که سفر برای اهل مکه عادت شده بود و در تابستان به شام میرفتند؛ چون شام در زمستان سرد و یخبندان بود و یمن در زمستان هوای معتدلی داشت.
خداوند در سورهی قریش این نعمتها را به آنان یادآوری میکند.
در اینجا وقتی نام قریش برده شده، هیچ محدودیتی ایجاد نمیکند که فکر کنیم این سوره تنها در رابطه با قریش و مخصوص زمان پیامبر بوده، بلکه ویژگیهای شخصیتی قریش مدنظر است، در آن زمان قریش صاحب اندیشمندترین و لایقترین افراد برای مدیریت و رهبری بود. حال اگر این کفایتها و آن ویژگیهایی که قریش داشتند، در کسان دیگری باشد، مصداق تغییر میکند، پس قریش کسانی هستند که کنترل تمام امور را در هر عصری در دست دارند. بنابراین، محور سوره در رابطه با نعمتها و وظایفی است که انسانها پیرامون شکر این نعمتها برعهده دارند.