یادداشت مترجم

بسم الله الرحمن الرحیم

ابتدای سخن به نام خداست
آنکه بی‌مثل و شبه و بی‌همتاست

(سنائی)

گرچه درباره اقبال  / طوطی سخنور اسلام، بسیار گفته و نوشته‌اند، اما هنوز جای سخن باقی است و بسیاری از ویژگی‌ها وابعاد زندگی وی ‌ناشناخته مانده است. اقبال صرفا یک شاعر نیست بلکه او از جنبه‌های متعددی برخوردار است. او فیلسوف و حکیمی مسلمان، متفکری فرزانه، مجاهدی مبارز، سیاستمداری برجسته، عارفی دل سوخته و عاشقی دلباخته است که محبت رسول الله  ج سرمایه اوست. آزاده‌ای است مسلمان که اسلام در تاروپود وجود او تنیده شده است. آموزگاری خود آگاه، بیدارگری مصلح و ادیبی است ناموَر.

بارزترین بُعد زندگی اقبال  / خداوندگار عشق و عرفان و شاعر سوز و گداز و مومن بلند پرواز، همان بعد عرفانی اوست و همین صفت بارز است که او را از سایر شعراء ممتاز گردانیده است و در کلام او سوز و تأثیر و حلاوتی دیگر آفریده است او احیاگر سنت شاعران و عارفان بزرگی چون سعدی، حافظ، و جامی است بنابراین یاد او همواره در دل‌ها زنده و کلام او چاشنی سخن سخنوران، نویسندگان و شاعران است. به قول شاعر:

مرگ رادرحضرت اقبال هرگزراه نیست
تا زبان فارسی زنده است اوهم زنده است

دکتر اقبال  / همچنان‌که اشاره شد، فرمانروای قلم و حماسه‌های عرفانی و جهان‌بینی اسلامی است او در شعر خود به اعتماد به نفس، خودشناسی، قهرمانی و دلاوری و خودکفایی و درک جایگاه واقعی فرد مسلمان و کسب فضایل انسانی فرا می‌خواند و می‌گوید:

آتشی افروز از خاشاک خویش
شعله‌ای تعمیر کن از خاک خویش
زندگی‌را چیست‌ رسم و دین‌و کیش
یک دم شیری به از صد سال میش

در واقع، شعر او نشأت گرفته از اندیشه‌های والا و الهام گرفته از منبع وحی و سوز درون اوست چنان‌که خود می‌گوید:

آنچه گفتم از جهانی دیگر است
این کتاب از آسمانی دیگر است
برگ گل رنگین زمضمون من است
مصرع من قطرۀ خون من است
گوهر دریای قرآن سفته ام
شرح رمز صبغة الله گفته ام
با مسلمانان غمی بخشیده ام
کهنه شاخی را نمی بخشیده ام

اقبال  / از معدود شاعرانی است که همه مزایا و شایستگی‌های خود را به خدمت اسلام در آورده و شعر را برای خیالبافی و فنون ادبی نسروده است بلکه از هر بیت شعر، هدفی دینی و اخلاقی داشته و آن را وسیله ای قرار داده است برای نشر تعالیم اسلام و رساندن پیام خویش به جهانیان و بدین وسیله توانسته است که نور شمع اسلام و عرفان را در قلوب مسلمین روشن کند و به تعبیر خودش آن‌ها را وارث و صاحب تفکر و تصوف بگرداند، می‌گوید:

من بطیع عصر خود گفتم دو حرف
کرده ام بحرَین را اندر دو ظرف
حرف پیچاپیچ و حرف نیش دار
تا کنم عقل و دل مردم شکار
حرف ته داری بانداز فرنگ
نالۀ مستانه‌ای از تار جنگ
اصل این از ذکر واصل آن زفکر
ای تو بادا وارث این فکر و ذکر

کتاب حاضر اثری است گرانبها از ادیب نامور و چهره برجسته جهان اسلام، بیدارگر و مصلح جامعه انسانی، نویسنده و متفکر بزرگ عصر حاضر، استاد محقق، علامه سید ابو الحسین علی حسنی ندوی، ایشان ابعاد و جنبه‌های مختلف شخصیت اقبال  / را به زبان عربی بیان نموده و با بیانی شیوا حرف دل اقبال  / را به بهترین وجهی تفسیر نموده است.

اقبال  / آرزو داشت که شعر او در جهان عرب نیز جایگاه اصلی خود را باز یابد و مسلمین عرب زبان نیز از سوز و گداز او پرتو بگیرند، می‌گوید:

نوای‌من‌ به عجم آتش کهن افروخت
عرب ز نغمۀ شوقم هنوز بی‌خبرست

متن عربی این کتاب در جهان اسلام مقبولیت خاصی یافته و یکی از شاهکارهای ادبی عرفانی استاد بشمار می‌رود. امید است ترجمه فارسی آن نیز به عنوان خدمتی ناچیز مورد پسند طبع اقبال‌شناسان و آزادی خواهان فکری و روحی قرار گیرد. گر قبول افتد زهی عِزّ و شرف.

در آخر یادآور می‌شوم که برای آشنایی هرچه بیشتر با شخصیت اقبال  / منتخبی از اشعار شعرای معاصر که در تجلیل از مقام شاخص اقبال  / سروده‌اند تحت عنوان «اقبال  / در شعر شاعران معاصر» آورده تا جایگاه اقبال  / از دیدگاه دانشمندان و شعرای معاصر، بهتر درک شود. امید است خداوند این خدمت ناچیز را بپذیرد و موجب پاداش اخروی قرار دهد. از خوانندگان محترم التماس دعای خیر دارم.

(ابوشعیب عبدالقادر دهقان)
سراوان بلوچستان