فصل دوم: سنت از وحی سرچشمه می‌گیرد
پس مقام و منزلتی شایسته رسول خدا نیست مگر اینکه معصوم باشد و از روی هوا و هوس سخن نگوید، البته خداوند این را در قرآن بیان فرموده؛ آیه ۳ و ۴ سوره نجم:
﴿وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ ٤﴾.
«و از روی هوا و هوس سخن نمی‌گوید. آن (چیزی که با خود آورده است و با شما در میان نهاده است) جز وحی و پیامی نیست که (از سوی خدا بدو) وحی و پیام می‌گردد».
یا آیه ۵۲ و ۵۳ سوره شوری:
﴿وَإِنَّكَ لَتَهۡدِيٓ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٥٢ صِرَٰطِ ٱللَّهِ ٱلَّذِي لَهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ أَلَآ إِلَى ٱللَّهِ تَصِيرُ ٱلۡأُمُورُ ٥٣﴾.
«تو قطعا (مردمان را با این قرآن) به راه راست رهنمود می‌سازی. راه خدائی که متعلق بدو است همه چیزهائی که در آسمان‌ها و زمین است. هان! همه کارها به خدا باز می‌گردد (و هر کاری تحت نظارت دقیق او و با اطلاع و اجازه او انجام می‌پذیرد، و هر چیزی بدو مربوط است)...».
از دو آیه بالا یکی خطاب به رسول اکرم است و دیگری مومنان را مخاطب قرار داده و بیان نموده‌اند که خداوند کتاب و حکمت را نازل فرموده است، و بعدا در کلام شافعی ثابت می‌شود که حکمت سنت است، و دو آیه:
۱- سوره نساء آیه ۱۲۳:
﴿لَّيۡسَ بِأَمَانِيِّكُمۡ وَلَآ أَمَانِيِّ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِۗ مَن يَعۡمَلۡ سُوٓءٗا يُجۡزَ بِهِۦ وَلَا يَجِدۡ لَهُۥ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلِيّٗا وَلَا نَصِيرٗا ١٢٣﴾.
«ـ جزا و پاداش، فضیلت و برتری ـ نه به آرزوهای شما و نه به آرزوهای اهل کتاب است. هرکس که کار بدی بکند در برابر آن کیفر داده می‌شود، و کسی را جز خدا یار و یاور خود نخواهد یافت ـ تا او را کمک کند و از عذاب خدا محفوظ گرداند ـ».
۲- سوره بقره آیه ۲۳۱:
﴿وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَمَآ أَنزَلَ عَلَيۡكُم مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَٱلۡحِكۡمَةِ يَعِظُكُم بِهِۦۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ ٢٣١﴾.
«نعمت خدا را بر خود و آنچه را که از کتاب و حکمت بر شما نازل کرده و شما را با آن پند می‌دهند به خاطر بیاورید...».
در این راستا هستند. پس اگر قرآن کریم جوحی منزل است و به پیروی و تعبد و تلاوت آن مأمور شده‌ایم، سنت رسول اکرم هم وحی است و مأمور به پیروی از آن هستیم با این اختلاف که تعبد و تلاوتش مشروع نیست.
و از رسول اکرم جاحادیثی روایت شده که بیان می‌کنند اطاعت از رسول واجب و سرپیچی از او خطرناک است، امام احمد و ابو داود و ترمذی و ابن ماجه و حاکم روایت کرده‌اند که رسول اکرم فرموده «هرگز کسی از شما بر صندلی ننشینید و به پشت لم ندهد و آنگاه که دستوری از دستورات من یا منع کردنی از منهیاتم بیاید می‌گویید این را نمی‌شناسم و من آن را در کتاب خدا جست و جو کردم ولی نیافتم» و در روایت دیگر «احتمال دارد یکی از شما بر صندلی بنشیند.» حدیثی از احادیث برای او خوانده شود و بگوید «میان من و شما کتاب خداوند داور است هر آنچه حلال کرده آن را حلال می‌دانیم و حرامش را حرام می‌دانیم» ولی این طور نیست آنچه رسول حرام کرده مانند حرام خداست [۲].
و در خطبه حجة الوداع مردم را به پیروی و تمسک به قرآن و سنت تشویق کرده و فرموده: «میان شما چیزی جا گذاشتم اگر به آن چنگ بزنید هرگز گمراه نخواهید شد؛ کتاب خدا و سنت رسول» [۳].
و روایت ابو داود از حسان بن عطیه «برای ابلاغ سنت جبرئیل بر رسول نازل میشد همانگونه که برای قرآن می‌آمد و سنت را مانند قرآن به او یاد می‌داد» [۴].
دارمی از اوزاعی از حسان روایت می‌کند «جبرئیل بر رسول اکرم برای سنت نازل میشد، همانگونه که برای قرآن نازل میشد» [۵]. خطیب بغدادی در کفایه با سند حسان بن عطیه از او روایت کرده است (کفایه ص ۱۲).
[۲] احمد شاکر ص ۸۹:۹۱. [۳] سیره ابن اسحاق ۴/۶۰۳ - ۶۰۴ - حدیث در تنویر الحوالک ۲/۲۰۸ - مستدرک ۱/۹۳. [۴] قواعد غدبث قاسمی. [۵] سنن دارمی، ۱/۱۱۷.