تبرک و انواع آن

هر نوع خیر و برکتی فقط از جانب الله تعالی و در دست اوست.

الله تعالی می‌فرمایند:

﴿قُلِ ٱللَّهُمَّ مَٰلِكَ ٱلۡمُلۡكِ تُؤۡتِي ٱلۡمُلۡكَ مَن تَشَآءُ وَتَنزِعُ ٱلۡمُلۡكَ مِمَّن تَشَآءُ وَتُعِزُّ مَن تَشَآءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَآءُۖ بِيَدِكَ ٱلۡخَيۡرُۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ ٢٦﴾[آل‌عمران: ۲۶].

یعنی: «بگو بار خدایا تویى كه فرمانفرمایى هر آن كس را كه خواهى فرمانروایى بخشى و از هر كه خواهى فرمانروایى را باز ستانى و هر كه را خواهى عزت بخشى و هر كه را خواهى خوار گردانى همه خوبیها به دست توست و تو بر هر چیز توانا هستی».

امام طبری /در تفسیر خود می‌نویسد:«منظور از ﴿بِيَدِكَ ٱلۡخَيۡرُ﴾یعنی تمام انواع خیر در دست تو و از طرف توست، احدی بر آن توانایی ندارد، زیرا فقط تو بر خلاف مخلوقاتت، بر هر چیزی توانا هستی» [۹]پس اگر تمامی خیرات و نعمتها در دنیا و آخرت از فضل الله تعالی بر بندگانش است، ثبوت و دوام آن نیز همگی از جانب اوست و این همان معنی حقیقی برکت است. و خیر و برکت همگی از جانب الله تعالی است و بس.

اما آنچه که در قرآن دلالت بر این دارد که برکت از جانب الله تعالی است در آیه زیر:

﴿قِيلَ يَٰنُوحُ ٱهۡبِطۡ بِسَلَٰمٖ مِّنَّا وَبَرَكَٰتٍ عَلَيۡكَ﴾[هود: ۴۸].

یعنی: «گفته شد اى نوح با درودى از ما و بركت‌هایى بر تو».

و یا

﴿قَالُوٓاْ أَتَعۡجَبِينَ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِۖ رَحۡمَتُ ٱللَّهِ وَبَرَكَٰتُهُۥ عَلَيۡكُمۡ أَهۡلَ ٱلۡبَيۡتِۚ إِنَّهُۥ حَمِيدٞ مَّجِيدٞ ٧٣﴾[هود: ۷۳].

یعنی: «گفتند آیا از كار خدا تعجب مى‏كنى. رحمت‏ خدا و بركات او بر شما خاندان [رسالت] باد بى‏گمان او ستوده‏اى بزرگوار است».

و از جمله دلایل صریح از سنت صحیح پیامبر ج، حدیثی است از عبدالله ابن مسعود ب، آن هنگام که با پیامبر جهمسفر شده و با کمبود آب مواجه می‌شوند، پیامبر جدستان خود را در ظرف آب می‌گذارند و سپس می‌فرمایند: «حَيَّ عَلَى الطَّهُورِ الْمُبَارَكِ وَالْبَرَكَة مِنَ اللَّهِ، فَلَقَدْ رَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِ رسول الله ج» [۱۰]. یعنی: ««بسوی آب مبارک بشتابید و بركت آن از جانب خداست». (ابن مسعود می‌گوید:) همانا دیدم كه آب از میان انگشتان رسول خدا جفواره می‌کرد».

امام ابن قیم /در کتاب خود (بدائع الفوائد) هنگام بحث در مورد مسئله «تحیةالاسلام» (السلام علیکم ورحمةالله وبرکاته) می‌نویسد: «رحمت و برکت به احدی نسبت داده نمی‌شود مگر خداوند یکتا و بنابراین هرگز گفته نمی‌شود (رحمت و برکت من بر شما باد) یا (سلام من بر شما باد، و سلام فلانی بر فلانی) و براستی که رحمت و برکت بدون سلامت حاصل نمی‌شود، چرا که سلامت از شر به دور است...» [۱۱]و شیخ صالح بن عبدالعزیز آل شیخ حفظه الله می‌گوید: «تبرک یعنی طلب خیر فراوان و دائمی که طبق تصریح نصوص قرآن و سنت، فقط خداوند می‌تواند خیر و برکت عطا کند نه کسی دیگر. . . از این رو برای احدی از مخلوقات روا نیست که بگوید من به فلانی برکت دادم، یا برکت خواهم داد و یا بگوید قدوم شما بابرکت بود چون کلمه برکت به معنی خیر کثیر و دائم است که فقط به ذات یکتای الله اختصاص دارد» [۱۲].

[۹] تفسیر طبری (۳/۲۲۲). [۱۰] صحیح بخارى: ۳۵۷۹. [۱۱] بدائع الفوائد (۲/۱۸۱). [۱۲] غایة المرید در شرح کتاب توحید صفحه ۵۳.