تبرک و انواع آن

موارد تبرک جایز به صالحان که با همنشینی در مجالس آنها بدست می‌آید:

الف) استفاده نمودن ازعلم آنان:

از جمله خصوصیات علماء صالح، تعلیم دیگران است. بنابراین همنشینی با آنها به إذن الله موجب منتفع شدن ازعلمشان خواهد شد. با شناخت احکام دینی، فرد می‌تواند پروردگار خویش را از روی بصیرت عبادت کند. و شناخت چنین بصیرتی حاصل نمی‌گردد مگر از طریق علماء صالح. چنانکه پیامبر ج میفرماید: «العلماء ورثة الأنبیاء» [۱۱۱].

ابن تیمیه /می‌گوید: «شکی نیست که بر تمام اشخاص واجب است که بدانچه پیامبر ج آورده است به صورت عام ایمان آورد و شناخت تفصیلی آنچه که رسول خدا جآورده، فرض کفایه است» [۱۱۲].

ب) گوش سپردن به پند و موعظه آنها:

این مسئله داخل درباب امربه معروف ونهی ازمنکر و دعوت به سوی حق - که از جمله صفات صالحان است، می‌شود. پس هرکس که با صالحان دوستی نماید و یا در همسایگی آنان قرار گیرد از خیر و برکت نصیحتش ان در تشویق به عبادت خداوند و پیروی از پیامبرش ج و تحذیر از افتادن در معاصی و ارشاد به سمت مکارم اخلاق برخوردار می‌گردد. امام ابن قیم /می‌گوید: «از برکت مرد (صالح) آن است که بایستی معلمی به‌سوی خیر، دعوتگری به سمت خداوند و یاد کردن وی و تشویق بر طاعتش باشد. و هرکس که فاقد این صفت باشد خالی از برکت است» [۱۱۳].

ج) منتفع شدن از دعای آنها:

دعای صالحان ثمرات نافع و آثار نیک در دنیا و آخرت -به اذن باری تعالی- برای خود و دیگران ازمومنین دارد [۱۱۴]. و رسیدن به این برکت و منتفع شدن از دعای آنان به وسیله هم‌نشینی با صالحان حاصل می‌گردد.

د)حضور در مجالس صالحان و منتفع شدن از «مجالس ذکر» آنها:

احادیث زیادی در بیان فضل «مجالس ذکر» آمده است. و صحابه شبر اقامه چنین مجالسی حریص بودند. منظور از مجالس ذکر، مجالسی است که شامل ذکر خداوند با انواع اذکار و اوراد مشروع از تسبیح و تکبیر و تلاوت قرآن باشد:

«عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَس قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «ان لله تبارك وتعالی ملائکة سیارة فضلا، یتبعون مجالس الذکر، فاذا وجدوا مجلسا فیه ذلك قعدوا لهم، وحف بعضهم بعضا باجنحتهم. . .» [۱۱۵]. یعنی: «از ابوهریره سروایت شده است که رسول الله جفرمود:«خداوند تبارک و تعالی ملائکی (جدای از ملائک همراه مخلوقاتش) دارد که در (زمین) می‌گردند، که بدنبال مجالس ذکر هستند و هرگاه یافتند درمیان آنها قرار می‌گیرند و بعضی از آنها بعضی دیگر (ذکر کنندگان مجلس) را زیر بال‌هایشان قرار می‌دهند...».

تبرک به صالحان که با همنشینی با آنها حاصل می‌شود، تنها در موارد فوق صحیح بوده و لذا موجب منافع وبرکات زیادی دردین ودنیا است. و بر همین اساس در کتاب و سنت بر هم‌نشینی و مجالست با صالحان تشویق و ترغیب شده است. چنانکه الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَٱصۡبِرۡ نَفۡسَكَ مَعَ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجۡهَهُۥۖ وَلَا تَعۡدُ عَيۡنَاكَ عَنۡهُمۡ تُرِيدُ زِينَةَ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا﴾[الكهف: ۲۸]. یعنی: «و با كسانى كه پروردگارشان را صبح و شام مى‏خوانند [و] خشنودى او را مى‏خواهند شكیبایى پیشه كن و دو دیده‏ات را از آنان برمگیر كه زیور زندگى دنیا را بخواهى».

امام ابن کثیر /درتفسیر این آیه می‌نویسد: «یعنی با کسانی که خدا را ذکرمی‌کنند و تسبیح وتکبیرش می‌کنند و صبح و شب از وی طلب می‌کنند هم نشین باش حال چه فقیر باشد و چه غنی چه قوی باشد و چه ضعیف» [۱۱۶].

و در صحیح بخاری از ابوموسی اشعری سآمده است که پیامبر ج فرمودند: «مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالسَّوْءِ، كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ، فَحَامِلُ الْمِسْكِ إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيحًا طَيِّبَةً، وَنَافِخُ الْكِيرِ إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ رِيحًا خَبِيثَةً» [۱۱۷]. «مثال همنشین خوب و بد, مانند حامل مُشک و دمنده دَمِ آهنگر است. حامل مشک یا به تو مشک می‌دهد یا از او می‌خری و یا اینكه بوی خوش آن، به مشام‌ات می‌رسد. و دمنده‌ی دَم آهنگر یا لباس‌هایت را می‌سوزاند و یا بوی بد آن، به مشام‌ات می‌رسد».

[۱۱۱] ترمذی ۵/۴۸- مسند امام احمد ۵/۱۹۶. [۱۱۲] مجموع الفتاوی ابن تیمیه ۳/۳۱۲. [۱۱۳] رسالة الی کل مسلم ابن قیم صفحه ۵. [۱۱۴] البته بایستی شخص صالح زنده باشد و از او درخواست دعا شود. [۱۱۵] مسلم ۴/۲۰۶۹. [۱۱۶] تفسیرابن کثیر۳/۸۱. [۱۱۷] بخارى:۵۵۳۴.