تبرک و انواع آن

ج) درخت‌ها و سنگ‌ها:

تبرک به درختان و سنگها و مانند آنها به هر طریقی که باشد جایز نیست. از جمله عدم جواز تبرک به درختان و مانند آن حدیثی است مربوط به زمان پیامبر جهنگام رفتن به حنین که از کنار درختی عبور کردند درحالیکه مشرکین به آن ذات انواط می‌گفتند و سلاح‌های خود را به امید برکت به آن آویزان می‌کردند، اصحاب همراه ایشان می‌گویند: «یا رسول الله! اجعل لنا ذات انواط کما لهم ذات انواط. فقال رسول الله ج: الله اکبر! إنها السنن! قلتم والذی نفسی بیده کما قالت بنو اسرائیل لـموسی يَٰمُوسَى ٱجۡعَل لَّنَآ إِلَٰهٗا كَمَا لَهُمۡ ءَالِهَةٞۚ قَالَ إِنَّكُمۡ قَوۡمٞ تَجۡهَلُونَ﴾[الأعراف: ۱۳۸] لترکبن سنن من کان قبلکم» [۳۰۱]. یعنی: «یا رسول الله جبرای ما نیز ذات انواط مقرر کنید. رسول الله جفرمود: الله اکبر! این گونه خواسته‌ها، روش پیشینیان است و به خدا سوگند شما همان سخنی را گفتید که بنی اسرائیل به موسی ÷گفتند: (آنها به موسی گفتند: برای ما معبودی مقرر کن همانطور که آنها (مشرکین) معبود دارند. موسی گفت: شما نادان هستید) آنگاه رسول الله جافزود: شما نیز از روشهای آنان پیروی خواهید کرد».

پس با توجه به این حدیث تبرک به درختان و اعتکاف نزد آنها جایز نبوده و تمام آنچه را که به قصد تبرک زیارت می‌شوند از درختان وسنگها و قبور و چشمه‌ها و یا کوه‌ها، همگی از بدعت‌های منکر در اسلام هستند. روایتی دیگری نیز آمده که در آن به عمر بن خطاب س خبر می‌دهند که مردم به سمت درختی که در زمان پیامبر ج، اصحاب در آنجا با وی بیعت کرده بودند، گرایش پیدا کرده‌‌اند و عمر دستور به قطع آن را داد [۳۰۲].

اما حدیثی که بدان استناد می‌شود: «لو أحسن أحدکم ظنه بحجر لنفعه» «هر کدام از شما اگر گمان خود را نسبت به سنگی نیکو گردانید، پس به وی نفع می‌رساند».

از احادیث دروغی است که بر زبان پیامبر جوضع نموده‌‌اند چنانکه بعضی از علماء بر موضوع بودن آن تأکید کرده‌‌اند. [المقاصد الحسنة سخاوی صفحه ۳۱۴- المصنوع في معرفه حدیث الموضوع علی قاری صفحه ۱۴۷- منارالمنیف في الصحیح والضعیف ابن قیم صفحه ۱۳۹].

ابن تیمیه در مورد این حدیث موضوع می‌گوید: «این از جمله کلام اهل شرک و بهتان است چرا که بت پرستان نیز ظن خود را نسبت به بتهایشان نیکو گردانیده بودند» [۳۰۳]و ابن قیم می‌گوید: «این از جمله احادیث متناقض با دین اسلام است که مشرکین آن را وضع کرده‌‌اند. . . درحالیکه خداوند رسولش را برای جنگ با کسانی که ظن خود را نسبت به بتها نیکو گردانیده بودند، مبعوث کرد» [۳۰۴].

در پایان، این قول ابن تیمیه را یادآور می‌شویم که می‌گوید: "اعتکاف و مجاورت در کنار درخت یا سنگی - چه تمثال باشد یا خیر - و یا اعتکاف نزد قبر پیامبر جیا غیر آن یا مقام پیامبری، جزو دین مسلمین نیست بلکه از جنس دین مشرکان است» [۳۰۵].

و در جایی دیگر می‌گوید: «اما درختان، سنگها، چشمه‌ها و مانند آنها که بعضی از عوام برای زیارت آنجا نذر کرده و یا اشیائی را به آن می‌آویزند و یا برگهای آن را برای تبرک می‌چینند و یا نزد آن نماز می‌خوانند، همه آنها از بدعت‌های منکر و از جمله اعمال دوران جاهلیت هستند و از جمله اسباب شرک به خداوند تبارک و تعالی است» [۳۰۶].

لازم به ذکر است؛ تمامی آنچه را که به عنوان تبرک ممنوع بیان کردیم، جزو بدعت‌های مذموم در دین هستند و فاعل آن را با توجه به فعل و اعتقادش دچار شرک می‌کنند [۳۰۷].

[۳۰۱] ترمذی ۴/۴۷۵. [۳۰۲] حدیث در مصنف ابن ابی شیبه ۲/۳۷۵ و البانی گفته که اسناد آن صحیح است. [۳۰۳] مجموع الفتاوی ۱۱/۵۱۳. [۳۰۴] اغاثة الهفان ۱/۲۱۵ با اختصار. [۳۰۵] اقتضاء صراط مستقیم ۲/۸۱۸. [۳۰۶] مجموع الفتاوی ۲۷/۱۳۶. [۳۰۷] التبرك انواعه واحکامه صفحه ۴۶۴.