احادیث بی‌شائبه بسیاری را جمع کثیری از راویان از طریق ابوهریره روایت کرده‌اند:
ابن حجر گوید: (بخاری گفته است: حدود ۸۰۰ نفر یا بیش از آن از اهل علم از صحابه و تابعین و غیر آنان از او حدیث روایت کرده‌اند) [۵۸۸].
تمامی این راویان موثق هستند، مگر بعضی از آنان که حال‌شان مشخص نیست، و تعدا ضعفاء درمیان‌شان بسیار اندک می‌باشد.
(بدون شک باید بپذیریم که ۸۰۰ نفر راوی از کبار صحابه و تابعین که از ابوهریره حدیث روایت کرده‌اند، و او را موثق دانسته‌اند، خود ۸۰۰ برهان دلیل بر بزرگواری و صدق لهجۀ او است، و ۸۰۰ بار تکذیب کینه توازان و صاحبان حسد وعداوت و تعصب، اعم از خاورشناسان و پیروان مسلمان‌شان را در پی دارد) [۵۸۹].
راویان مورد اعتمادی که از ابوهریره حدیث روایت کرده‌اند، در قوّت و حدود ضبط و یقین در روایت حدیث ممتاز بوده‌اند. بهمین سبب ائمه نقد آنان را به اصناف و درجاتی تقسیم کرده‌اند، و بعضی از آنان را در روایت حدیث از غیر آنان برتر دانسته‌اند. و این بستگی به احوال کسانی داشته که از تابعین صغار و تابعین‌شان، و از او حدیث روایت کرده‌اند.
در نزد بخاری صحیح‌ترین سند همان است که از طریق ابی الزناد بروایت از اعرج از ابوهریره روایت شده است.
در نزدم امام احمد آنچه که محمد بن سیرین، و پس از او آنچه که سعید بن مسیب از ابوهریره روایت کرده صحیح‌تر می‌باشد.
اما در نزد امام علی بن مدینی، اشخاصی که از ابوهریره حدیث روایت کرده و بیش از سایرین مورد اعتماد هستند، ۶ نفر می‌باشند که عبارتند از: ابن‌مسیّب، ابوسلمه، و اعرج، و ابوصالح و ابن سیرین و طاوس.
در نزد ابن معین نیز ۶ نفر ذیل می‌باشند.
ابن مسیب، و ابوصالح، و ابن سیرین و مقبری و اعرج و ابورافع، که در مورد ۴ نفر با ابن مدینی اتفاق نظر دارد، ولی ابوسلمه و طاوس را استثنا کرده و بخاری این ۲ نفر از مقبری و ابورافع نام برده است.
بخاری از تمام این اشخاص احادیث ابوهریره را روایت کرده، و از قول بزرگان تابعین مورد اعتماد، نیز احادیث او را تخریج نموده است. مجموع یاران ابوهریره که بخاری از آنان احادیث او را روایت کرده به تعداد ۵۷ نفر از تابعین میرسد. که بخاری ابن عباس و انس را از بین ۸۰۰ نفری که بر شمرده برگزیده است. من علاقه بسیاری به شرح قول بخاری داشته‌ام، و سعی کرده‌ام با یک تحقیق علمی دقیق۸۰۰ نفر راویان احادیث ابوهریره برشمارم، تا که برای محبان ابوهریره چشم روشنی، و برای کسانی که مدعی هستند بخاری در این عدد، مبالغه کرده موجب حرمان و شرمندگی گردد. پس من ابتدا به استخراج نمونه‌هائی از روایات اصحاب ابوهریره در صحیحین پرداخته‌ام، و آنگاه به سنن اربعه و مسند امام احمد مراجعه کرده و بر سبیل حصر آن را مورد توجه قرار داده‌ام. سپس به روایات دیگران، که در این کتب هفتگانه نیامده توجه کرده و بر سبیل غیر حصر این روایات را استخراج کرده‌ام.
سپس به ذکر اسامی کسانی پرداخته‌ام که عبدالرحمن بن ابی حاتم در جرح و تعدیل روایاتشان را آورده، که من در این کتاب‌ها بر چنان روایاتی دست نیافته بودم. بعد از آن به اشخاصی توجه کرده‌ام که ابن حبان در کتابش (الثقات) آورده و آنان از ابوهریره حدیث روایت کرده‌اند. این اشخاص نیز در کتب قبلی از آن‌ها اسمی برده نشده بوده است.
پس از آن نموداری بر اساس حروف معجم ترتیب دادم، و از کسانی که اسامی‌شان با لقب و نسب و کنیۀ ویژه‌ای تکرار گردیده بود و من روایاتشان از ابوهریره را یافته بودم، یاد آوری نمودم، و به هر کدام رقمی را اختصاص دادم، که از طریق آن رابطۀ آن را با سایر نمودارها مورد اشاره قرار دادم، و این همان ارقامی است که بخاری در صحیح خود آن را آورده، و سپس مسلم تعدادی را بر رجال بخاری افزوده، و سپس اصحاب سنن و امام احمد بر آن افزوده‌اند، و در آخر ابن راهویه بر این کتب ۷گانه افزوده است.
بعد از آن بر این ارقام تعداد کسانی را که ابن ابی حاتم و ابن حبان آورده‌اند اضافه نموده‌ام، تا اینکه خواننده و محقق از فواید جمع و تفریق با هم بهرهمند گردد.
این نمودار و ارقام را خوانندۀ محترم می‌تواند در کتاب بزرگ چاپ شده با عنوان (دفاع از ابوهریرهس) مشاهده کند.
***
بدون شک مناقب ابوهریرهسبه این تعداد بزرگ و رقم ۸۰۰ منحصر نخواهد بود البته بخاری همین رقم را آورده، و من اندکی کم‌تر از آن را شمارش کرده‌ام، چرا که بسیاری از کتب خطی حدیث، که در آن‌ها می‌توان نمونه‌های دیگری را پیدا نمود، از میان رفته است. مثل مسند بزرگ بقی بن مخلد و دیگر کتب.
بدون شک در اینجا مناقب دیگری نیز هست، که بطور ضمنی بر این حقیقت اعتراف دارد که بسیاری از اتباع تابعین از شهرها و سرزمین‌های حجاز، و عراق، و شام، و مصر، و خراسان، بسیاری از احادیث ابوهریره را از طریق تابعین نقل کرده و دریافت نموده، و آن را به صاحبان کتب حدیث رسانیده‌اند و البته در این مورد به اقتصار نرفته‌اند.
ما از آن رو این نمودار را اضافه کردیم، تا گفتار بخاری را به اثبات برسانیم، در دلهائی که شک پیدا شده آرامش را القاء نمائیم. چرا که اطلاع از این حقیقت برای خواننده بصورت قطعی مفید خواهد بود. در اینجا است که خواننده مشاهد می‌کند، رجالی که از ابوهریرهسحدیث روایت کرده و از او بهرۀ علمی برده‌اند، آنان از بزرگان و شجاعان مردم بوده‌اند، کسانی که به عقل و هوشیاری یا فقه و استنباط، یا عدل و حسن قضاء یا زهد و تقوا و کثرت عبادت، یا در نسبت به برترین خاندان‌های قریش و انصار سر آمد بوده‌اند. و چه بسا که بعضی از آنان جامع همۀ این خصایل بوده‌اند، بطوریکه محال است، با چنان خصایلی ایشان از دروغپردازی ابوهریره که مخالفین مدعی آن هستند، بی‌خبر بوده باشند. حاشا که چنین پنداری صحیح بوده باشد.
بدون شک شخص دروغگو، یا ضعیف و یا سازندۀ حدیث، می‌تواند چهره‌اش را بر دو یا سه نفر پنهان کند، که آنان نا آگاهانه از او حدیث روایت کنند، و یا احتمال دارد که یکنفر دروغگوی دیگر برای اثبات دروغ خود، چیزی را از او روایت کند، ولی محال است که صدها تن فریب بخورند، و هم محال است که صدها تن دروغگو پیدا شوند که برای نشر کذب کسی کمر بندند، و خود را مورد تمسخر قرار دهند.
آیا می‌توان باور کرد که خداوند صدها تن را به نادانی و تقلب دچار ساخته، و آنگاه در این میان به اسکافی و ابی ریه هوشیاری بخشیده، و آندو مدعی شوند که حال ابوهریرهساز نظر همگی این انسان‌های وارسته مخفی مانده و فقط ابوریه توانسته این حقیقت را بر ملا کند؟
دروغگو و منافق را می‌توان با لحن سخنش شناخت، چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم این حقیقت را بیان فرموده است: آیا می‌توان پذیرفت، که صدها و ده‌ها تن از بزرگان تابعین که در علم و صدق و پارسائی، و امربمعروف سر آمد بوده و بعضی از اسامی مبارک‌شان در فصول مختلف کتاب بیان گردید، نتوانسته‌اند از لحن قول ابوهریره دریابند که او دروغگو است؟ اسامی اشخاصی که از ابوهریره حدیث روایت کرده‌اند و ما آن را ضبط کرده‌ایم به حدود۷۵۰ راوی میرسد.
بخاری این رقم را ۸۰۰ ذکر کرده که کاملاً با حقیقت انطباق دارد.
بدینسان مشاهده می‌کنیم که مناقب ابوهریرهسرا بسیار از صاحبان فضل و علم و ناشرین معرفت مورد تأیید قرار داده و آن را نشر کرده‌اند.
و همچنین از برادران مؤمن و دوستداران صحابه می‌خواهم که این تحقیق را قرینه‌ای بر صحت و دقّت تمام اقوال ائمۀ اوّل اسلام تلقی نمایند، و بر اساس حسن گمانی که سابقین در اسلام به ابوهریره داشته‌اند، آنان چنین گمانی نیک درباره‌اش داشته باشند.
***
شما می‌توانید با مراجعه به کتاب بزرگ (دفاع از ابوهریره) کوچ مبارک دوّم خاندان دوس را دریابید، و به‌بینیدکسانیکه نتوانسته‌اند خود ابوهریره را دریابند، از طریق واسطه به اخذ حدیث او همت کرده‌اند، آنان از صغار تابعین متأخرین بوده‌اند، کسانی که در هوشیاری و بیداری از جملۀ بزرگان علماء آن روزگار در بلاد اسلامی و پرچمداران علم حدیث شمرده می‌شده‌اند. من کوشش کردم که به تمام طرقی که بخاری و مسلم برای اخذ حدیث ابوهریره در صحاح خود رسیده‌اند دسترسی پیدا کنم ،و توانستم اسامی راویالی را که بر اساس اسناد این دو محدث آمده جمع کنم و آن را به استادان‌شان برسانم. سپس اسامی بسیار را که بخاری و مسلم ترک کرده‌اند نیز آورده‌ام، و با بیانی کامل آن را توضیح داده‌ام، و این را از مقدمه‌ی فتح الباری استفاده کردم، که این مقدمه بخشی مستقل را تشکیل می‌دهد. و هم از کتاب تهذیب التهذیب نیز سود بردم. بطوریکه برای هر کدام از یاران ابوهریره نموداری را به تشکیل شجرۀ نسب تهیه کردم، و سلسلۀ اسناد بخاری را در آن ذکر نمودم، سپس در طی نموداری سلسله سند مسلم را آوردم.
هدف من از این کار بهرهمند شدن خوانندگان از یادگاری مبارک و اسامی شریفی است که در جهت نشر احادیث ابوهریرهسدر قرون سه‌گانه اوّل همت کرده‌اند. و گویا که مقصد اساسی نیز بر آورده می‌شود و آن اینکه: این نقشه دوستداران ابوهریره را یاری می‌دهد به آسانی اسناد صحیحی را که از طریق آن احادیث ابوهریرهسروایت شده بشناسند، و در هر جا از آن بهرهمند گردند، برای هر نموداری شماره‌ای را اختصاص دادم، تا که رجوع به آن آسان باشد، هم چنانکه شمارش را انجام دادم نیز بطور جدی دقیق میدانم، و با آنچه که بخاری و مسلم از هر کدام از تابعین احادیث ابوهریره را روایت نموده‌‌اند تطبیق می‌کند.
این نمودارها اقدم جدیدی بود که من مبتکر آن هستم، و مقصدم از آن این بوده که دوستداران ابوهریرهس، که به علم رجال حدیث، و سلسله اسناد حدیث متخصص نیستند، در این امر سهیم شوند، و با سرعت بتوانند صحت احادیث او را باز شناسند، و بر احادیثی که از او در غیر صحیحین آمده واقف گردند، و چون حدیثی را مطالعه می‌کنند، که از ابوهریره روایت شده، در هر کدام از کتب جدید که باشد، مثلاً در سنن نسائی یا ابی‌داود و یا مسند امام احمد، می‌توانند اسم تابعی که در سند آن ذکر شده، با راویان آن تابعی در نمودار تطبیق دهند، اگر بصورت متصل اسامی تطبیق کرد پس سند صحیح است. و حتی می‌توانند آن را بر اساس شروط بخاری یا شروط مسلم نیز مورد بررسی قرار دهند که در اینصورت در اعلی درجۀ صحت می‌باشد. و البته اگر سلسلۀ سند با نمودارها تطبیق نکرد، در آن حدیث و اینکه آن از ابوهریره باشد شک است، و بر شخص لازم است که از دانشمندان علم رجال آن را باز پرسد، تا ضعف و صحّت آن برایش معلوم گردد.
پس بر دیدن این مجموعۀ کمیاب و منحصر به فرد، که در لوحه‌های زیبائی تهیه شده، و ارزش فراوانی نیز دارد شوق خودت را برانگیز.
این لوحه‌های زیبا صادق‌ترین نمودارها است. که در آن‌ها اسامی همۀ اهل یقین و صدق و معتمدین آمده، مگر اسامی بسیار اندکی از صادقین، که در بخاری و مسلم احادیثی از آنان روایت نشده اگرچه جمعی دیگر آن احادیث را روایت کرده‌اند.
دیدن این نمودارها فرصت دیگری است برای دوستداران ابوهریره، که اجماع نسل‌های مختلف ائمه و علماء و پارسایان و نامداران قرون ارجمند اوّل را در نشر احادیث ابوهریره باز شناسند. از نکته‌های بسیار جالب اینکه طبق تحقیق بخاری تعداد راویان حدیث از ابوهریره ۸۰۰ نفر می‌باشد، که با بررسی صحیحین ناقلان مورد وثوق احادیث ایشان نیز در همین حدود می‌باشد. چنانکه در بررسی من نیز چنین نتیجه‌ای بدست آمد.
شما در بررسی اسامی راویان حدیث ابوهریره، به اسامی بزرگان بسیاری از نامداران مسلمین، و فرزندان و خاندان صحابۀ کبار میرسید: از آنجمله از خاندان ابوبکر صدیقسمثل: محمد بن عبدالله بن ابی بکر و محمد بن عبدالرحمن بن ابی بکر.
و از خاندان عمر بن خطابسمثل: سالم بن عبدالله بن عمر، و حفص بن عاصم بن عمر، و عبیدالله بن عمر بن حفص بن عاصم بن عمر، و عاصم بن محمد بن زید بن عبدالله بن عمر. و واقد بن محمد بن عبدالله بن عمر، و عمر بن حمزه بن عبدالله بن عمر.
و از خاندان عبدالله بن عوف زهری قرشیسمثل:
ابی سلمه بن عبدالرحمان بن عوف، و حمید بن عبدالرحمن بن عوف، و سعد بن ابراهیم بن عبدالرحمان بن عوف، و فرزندش ابراهیم بن سعد بن ابراهیم، و نوه‌اش عبدالله بن سعد بن ابراهیم بن سعد بن ابراهیم بن عبدالرحمان، و عبدالمجید بن سهیل بن عبدالرحمان، و ابی مصعب احمد بن ابی بکر زهری که او نیز از خاندان عبدالرحمان می‌باشد.
و از خاندان عبدالله بن مسعود مثل: عبدالملک بن معین بن عبدالرحمان بن مسعود و فرزندش محمد بن عبدالملک.
و از امویین: اسماعیل بن امیه بن عمرو بن سعید بن عاص اموی، و ایوب بن موسی بن عمرو بن سعید بن عاص، و عمرو بن یحیی بن سعید بن عمرو بن سعید بن عاص.
و هم از خاندان صحابهش:
۱- و ۲- عروه بن زبیر و فرزندش هشام بن عروه.
۳- ابراهیم بن سعد بن ابی وقاص زهری.
۴- عبدالله بن براد بن یوسف بن ابی برده بن ابی موسی اشعری.
۵- قدامه بن موسی بن عمر بن صحابی قدامه بن مظعون جحمی.
۶- ابوزرعه بن عمرو بن جریر بن عبدالله بجلی.
۷- عبیدالله بن عبدالله بن عتبه بن مسعود هذلی.
۸- اسحاق بن عبدالله بن صحابی قهرمان ابی طلحه انصاری.
۹- عبدالله بن فضل بن عباس بن ربیعه بن حارث بن عبدالمطلب بن هاشم.
۱۰- عبدالملک بن ابی بکر بن عبدالرحمن بن حارث بن هشام مخرومی.
۱۱- محمد بن عبدالرحمن بن نوفل بن اسود بن نوفل بن خویلد بن اسد بن عبدالعزی.
۱۲- محمد بن معن بن صحابی نظله بن عمرو غفاری.
۱۳- ایوب بن خالد بن صفوان انصاری نوه ابی ایوب انصاری.
اما از ائمه کبار از آنجمله هستند: حسن بصری، و محمد بن مسلم زهری، وسفیان ثوری، و سفیان بن عیینه، و شعبه بن حجاج، و عبدالله بن مبارک، و عبدالرحمان بن عمرو اوزاعی، و عبدالله بن زبیر حمدی قرشی، و حسن بن محمد زعفرانی که این دو نفر از موثق‌ترین یاران امام شافعی هستند.
از پارسایان: فضیل بن عیاض، و وهیب بن ورد مکی، و حیوۀ بن شریح. همۀ این اشخاص از رجالی هستند، که در صحیحین روایاتشان بطور مستقیم از ابوهریره آمده، و یا از جمله کسانی هستند که روایاتشان در هردو کتاب حدیث ذکر گردیده است.
بدینسان بیندیش که چگونه فضل و شرف و سروری در ابوهریرهسجمع گردیده، و از هر سوی این سربلندی بسویش می‌آید. پس برای او و ما که دوستش میداریم بهشت برین خواهد بود. و برای آنان یعنی صاحبان بدگمانی... درک اسفل خواهد بود.
[۵۸۸. - التهذیب ۱۲/۲۶۵ این سخن را در مؤلفات چاپ شده از بخاری نیافتم، شاید در تاریخ اوسط آمده باشد که تا کنون چاپ نشده است. [۵۸۹] از سخنان استاد مصطفی سباعی: ص۲۸۰.