(۱۲) معرفی جایگزین مناسب:
حضرت عبدالله بن مسعودسمی‌گوید: هنگامی که با حضرت پیامبر جنماز می‌خواندیم (در تشهد) اینگونه می‌گفتیم: «السلام على الله من عباده، السلام على فلان وفلان»(و در روایت نسائی آمده که می‌گفتیم:) «السلام على جبريل، السلام على الميكائيل» [۷۹]. حضرت پیامبر جفرمودند: نگویید «السلام على الله»زیرا سلام یکی از نام‌های خداوند است، بلکه اینگونه بگویید: «التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عبادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ» (زیرا اگر چنین بگویید این دعا شامل تمامی بندگان در آسمان و یا میان زمین و آسمان می‌گردد) «أَشْهَدُ أَنْ لا إله إلاَّ الله، وَأَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ»سپس بهترین دعا را انتخاب و با آن دعا کنید [۸۰].
نمونه‌ای دیگر در این باره حدیثی است که حضرت انسسروایت می‌کند او می‌گوید: روزی حضرت پیامبر جدر قسمت قبلۀ مسجد بلغمی دیدند، اثر ناراحتی بر چهره آن حضرت جنمایان گشت، ایشان برخاستند و آن را با دست خویش پاک نمودند و پس فرمودند: هنگامی که شما در نماز هستید با پروردگارتان مناجات می‌کنید، (یا این که فرمودند) پروردگار میان شما و قبله است، پس هیچکسی از شما به طرف قبله خِلط نیندازد، بلکه سمت چپ و یا زیر پای خود تف کند و سپس گوشۀ چادرش را گرفته و در آن آب دهان انداختند و دو طرف آن را بهم مالیده و فرمودند: یا اینگونه خلط را دفع کند [۸۱].
و در روایتی دیگر آمده که هیچ احدی جلوی رو و سمت راست خود تف نکند، بلکه آب دهان را سمت چپ و یا زیر پایش بیندازد [۸۲].
مثالی دیگر از حضرت ابوسعید خدریسروایت شده که می‌گوید: بلال نوعی خرما به نام «بَرنی» نزد حضرت پیامبر جآورد، آن حضرت جاز وی پرسید: این خرما از کجاست؟ بلال در جواب گفت: مقداری خرمای نامرغوب داشتیم من دو پیمانه از آن را به یک پیمانه از این خرما فروختم تا به شما (خرمای بهتری) بدهم، حضرت پیامبر جآنگاه فرمودند: أوَّه، أوَّه... این عمل رباست، عین رباست چنین مکن، و هرگاه خواستی (خرمای بهتری) بخری ابتدا خرمای خود را بفروش و با پول آن خرمای مرغوب بخر [۸۳].
در روایتی دیگر آمده: یکی از بردگان حضرت پیامبر جبرای ایشان خرمای «ریَّان» آورد، خرماهای آن حضرت از نوع «بعل» و مقداری خشکیده بود، آن حضرت جاز او پرسیدند: این خرماها را از کجا آوردی؟ او گفت: این یک پیمانه خرما را به دو پیمانه از خرماهای خود خریده‌ام، آن حضرت جفرمودند: این کار را مکن، این کار شایسته‌ای نیست، بلکه ابتدا خرمای خود را بفروش و از پول آن هر خرمای که خواستی، بخر [۸۴].
در روش برخی از داعیان که به امر معروف و نهی از منکر مشغولند، هنگام انکار برخی منکرات و اشتباهات مردم نوعی قصور و کوتاهی مشاهده می‌شود و آن این که آن‌ها تنها بر تخطئه‌نمودن و اعلام حرمت آن منکر و اشتباه اکفتا می‌کنند، بدون این که جایگزینی مناسب و بهتر معرفی کنند و یا این که برایشان بیان کنند که هرگاه خطایی سر زد، باید چکار کنند؟ روش شرع این است که در عوض هر منفعت حرامی جایگزینی مناسب و حلال معرفی می‌کند، هنگامی که زنا حرام شد نکاح مشروع گردید و هنگامی که ربا حرام گردید بیع و معامله جایز و مباح شد و هنگامی که خوک مردار شد و گوشت حیوانات و پرندگان درنده و شکاری حرام شد، گوشت حیوانات ذبح شده اهلی حلال اعلام شد، و غیره. علاوه برآن هرگاه شخصی مرتکب کار محرم و نامشروعی گردد، شرع برای او راه نجات و مخرجی با توبه و کفاره بیان نموده است که در بحث کفاره به تفصیل بیان شده است، پس داعیان باید در معرفی جایگزین مناسب و راه نجات و خلاصی از خطا از شرع مقدس پیروی کنند [۸۵].
باید توجه داشت که مسأله معرفی جایگزین بهتر به توان و نیروی فکری داعی بستگی دارد، گاهی امری خطاست و باید از آن امتناع ورزید، اما به دلیل فساد احوال و دوری مردم از شرع الهی، فی الواقع برای آن جایگزین مناسبی یافت نمی‌شود، و یا این که داعی جایگزین بهتری را در ذهن خود آماده ندارد، و یا این که به امر جایگزین‌های بهتر نیندیشیده و در این مورد سر رشته‌ای ندارد، در چنین مواردی با وجود این که داعی جایگزین بهتری را نمی‌شناسد، اما بازهم باید منکر را انکار نموده و به تغییر و تصحیح خطا بپردازد، چنین مواردی در باره معاملات و نظام‌های مالی که از مجتمعات و کشورهای غیر مسلمان سرچشمه گرفته و با تمام مخالفت‌ها و ناسازگاری‌هایی که با شریعت اسلامی دارند، به جوامع مسلمانان منتقل شده، زیاد اتفاق می‌افتد و متأسفانه چنان کوتاهی و ضعفی دامنگیر مسلمانان گشته که آنان را از ایجاد جایگزین‌های بهتر و مناسب و معرفی آن باز داشته است، این فقط نوع بی‌توجهی و نقص است و گرنه منهج الهی جایگزین‌های بهتر و مناسب فراوانی دارد که زحمت و مشقت را از مسلمانان دور می‌کند که برخی از مردم از آن آگاه و بسیاری دیگر غافل هستند.
[۷۹] المجتبی: کتاب التطبیق، باب کیف التشهد الاول، صحیح سنن نسائی، ش: ۱۱۱۹. [۸۰] رواه البخاری، فتح ۸۳۵. [۸۱] رواه البخاری، الفتح ۴۰۵. [۸۲] الفتح: ۴۱۲. [۸۳] رواه البخاری، الفتح: ۲۳۱۲. [۸۴] مسند احمد، ۳ / ۶۷. [۸۵] یکی از موارد معرفی جایگزین بهتر، ذکرنمودن و معرفی حدیث صحیح است که انسان را از حدیث ضعیف یا ساختگی بی‌نیاز می‌گرداند.