موضع‌گیری بیست و یکم: دست‌کشیدن خداوند بر پشت آدم (ص: ۱۴۶ – ۱۴۷) [۶۰]
غزالی حدیثی را که ترمذی بصورت مرفوع از عمرسروایت کرده است یادآور شده. حدیث بدین شرح است: عمر بن خطاب گفت: شنیدم که پیامبر جفرمود: خداوند آدم را آفرید. پس از آن با دست راست خود پشت او را دست کشید و از او فرزندانی خارج نمود و گفت: اینان را برای بهشت آفریده‌ام و عمل بهشتیان را انجام می‌دهند. پس از آن دوباره پشت او را دست کشید و از آن فرزندانی بیرون آورد و گفت: اینان جهنمی هستندو عمل اهل جهنم را انجام می‌دهند.
آقای غزالی می‌گوید: «این عبارت نزدیک است نصی در جبر باشد، از این رو آن را رد می‌کنیم و الفاظ آن را جز توهمات راویان نمی‌دانیم؛ حتی معتقدیم که این روایت از کسی است، که از مفاهیم قرآن بی‌خبر است».
تعلیق و توضیح:
۱- این حدیث، حدیث طولانی است که اگر همه‌ی حدیث را نقل می‌کرد قطعاً با دیگر روایاتی که در رابطه با قدر نقل شده، مانند حدیث ابن مسعود و غیره، تفاوت چندانی نداشت؛ زیرا در قسمت پایانی حدیث است که: مردی گفت: ای رسول خدا! پس چرا عمل صورت بگیرد؟ فرمود: خداوند هرگاه بنده‌ای را بهشتی بیافریند او را در جهت انجام اعمال بهشتیان بکار می‌گیرد تا اینکه بر عملی از اعمال بهشتیان بمیرد. و هرگاه بنده‌ای را برای آتش جهنم بیافریند او را در جهت اعمال دوزخیان بکار می‌اندازد تا نهایتاً بر عملی از اعمال دوزخیان بمیرد و بدین سان وارد دوزخ می‌شود.
۲- این حدیث به علت جهالت راوی ضعیف است، به همین علت ابن عبدالبر این حدیث را ضعیف دانسته، و گفته است: «این حدیث منقطع است و اسناد آن متصل نیست پس بنابراین نیاز به سرگرم شدن و بحث در مورد این حدیث نیست».
[۶۰] ر.ک. نگرشی نو..../۲۵۴.