موضع‌گیری نهم: نماز زن در مسجد(ص: ۵۴)
غزالی می‌گوید: «پس حدیثی پخش و منتشر شد که بر مبنای آن نه تنها زنان نمی‌توانستند به همه‌ی نمازهای جماعت شرکت کنند، بلکه از زن خواسته شد هرگاه می‌خواست در خانه‌اش نماز بخواند نقطه‌ای تاریک و متروک و خلوت را برگزیند. براساس این روایت نماز زن در زیرزمین از پستو و در تاریکی از روشنایی بهتر است».
راوی این حدیث به سنت عملی که بصورت متواتر از پیامبر جنقل شده است پشت می‌کند و چشمان خود را می‌بندد.
تعلیق و توضیح:
منظور غزالی از این سخن حدیث ام حمید، زن ابوحمید ساعدی است. و عبارت حدیث ام حمید به شرح زیر است:
نماز تو در اتاق خوابت، بهتر است از نماز در اتاق نشیمن تو، واینکه تو در اتاق نشیمن نماز بخوانی برایت بهتر است از نماز در حیاط خانه، نماز تو درحیاط خانه برایت بهتر است از نماز در مسجد محله ... الی آخر حدیث.
۱- در این حدیث و حتی در روایت دیگر زنان از حضور در نماز جماعت منع نشده‌اند. این که غزالی می‌گوید: «پس از چندی حدیثی شیوع یافته که بر مبنای آن زنان نمی‌توانستند به هیچ نماز شرکت کنند». در حقیقت، در این حدیث چیزی وجود ندارد که اشاره‌ای نزدیک یا دور به ممانعت زنان از حضور در نمازهای جماعت داشته باشد. و نیز در حدیث این مطلب وجود ندارد که از زنان خواسته شده باشد در جایی وحشتناک، تاریک، دور و متروک نماز بخوانند. و در عصر نبوت و حتی در این زمانه خانه‌ها زیر زمینی که پستو داشته باشد وجود نداشته و ندارد تا از زنان خواسته شود در آن نماز بخوانند و این که می‌گوید: «بلکه از زن خواسته شده هرگاه می‌خواست درخانه‌اش نماز بخواند، نقطه‌ای تاریک، و خلوت را برگزیند. براساس این روایت نماز زن در پستوی زیر زمین بهتر است... و نمازش در تاریکی بهتر است». این‌ها در حدیث وجود ندارد و طبق معمول این‌ها گزاف گوئی‌های غزالی است.
آری این درست است که در آخر همین حدیث، در بخشی از عمل رفتاری ام حمید ثابت است که از شدت دقت و فرمان برداری‌اش آخرین و تاریک‌ترین نقطه‌ی خانه‌اش را انتخاب نمود و در آن نماز می‌گذارد. لیکن در حدیث نیست که پیامبر جبه او دستور داده باشد در جایی تاریک و متروک نماز بخواند، آنگونه که آقای غزالی گفته است.
۲- بهتر بودن نماز زن در خانه از مسجد، در روایات زیادی ثابت است حتی برای مرد بجز نمازهای فرض، خواندن دیگر نمازها در خانه‌اش بهتر است. این مسئله در روایات بسیار زیادی در صحیحین و دیگر کتاب‌ها نقل شده، پیامبرجمی‌فرماید: «خیر صلاة الرجل في بیته إلا المکتوبة»«بهترین نماز مرد آنست که در خانه‌اش بخواند بجز نمازهای فرض».
و نیز فرموده است: «صلّوا أیّها الناس في بیوتکم»: «ای مردم در خانه‌هایتان نماز بخوانید». در این عمل برای مرد و زن فضیلت‌های زیاد و متعددی است: ازجمله نورانی کردن خانه با نماز و ذکر. و دیگر تمرین و آموزش دادن کودکان بر خواندن نماز. و هم چنین شیطان‌ها و جن با خواندن قرآن از خانه دور می‌شوند، و نماز گذاردن در خانه از ریا بدور است و زنان نماز گذار در خانه بطور نسبی از قرار گرفتن در معرض دید مردان و فتنه بدور‌اند. و خانه مملکتی است که زنان در آن زندگی می‌کنند بنابراین نماز خواندن در خانه برایشان به قبولی نزدیک‌تر و برای رسیدگی به فرزندان و امور خانه‌هایشان بهتر است، نتیجه اینکه خانه جایگاه طبیعی زنان است.
۳- راوی حدیث ـ خواه هدف آقای غزالی از راوی، ابن خزیمه که آنر ا تخریج کرده است، باشد یا کسی دیگر ـ به سنت عملی متواتر پشت نکرده و قطعاً از این پاک و مبراست؛ زیرا ما خوب می‌دانیم که همه‌ی ائمه شیفته‌ی پیروی از پیامبر جبوده‌اند و گام به گام از گفتار و رفتار آن حضرت جالگو می‌گرفتند، و برما واجب است از آنان قدردانی کنیم تا جوان‌ها در عیب‌جویی شان جسور نشوند.
و بین سنت عملی متواتر واین حدیث تعارضی نیست؛ زیرا در سنت شرکت زنان در نماز جایز است و در این حدیث بیان شده که بهتر این است که زن در خانه‌اش نماز بخواند پس طبق این حدیث برای زنان بهتر این است که در خانه‌هایشان نماز بخوانند، و در سنت عملی تأکید شده که زن می‌تواند در مسجد هم نماز بخواند و نیز برای مرد روا نیست در صورت خواست زن، مانع نماز خواندنش در مسجد شود.
۴- از این موضع‌گیری به یاد سخنی می‌افتم که مؤلف د رکتابش «مستقبل الإسلام /۶۴» گفته است او پس از اینکه حدیث ام عطیه را ـ که در صحیحن ـ است، آورده، ام عطیهلگفت: به ما زنان دستور داده می‌شد که دختران تازه بالغ و پرده نشین هم در نمازهای عید شرکت کنند، به زنان حیض دستور داده می‌شد در کناری از مصلای عید بنشینند» و در آخر حدیث ام عطیه ـ علت حضور زنان را اینگونه بیان می‌کند: «تا در خیر و دعوت مسلمانان حضور داشته باشند».
آقای غزالی می‌گوید: «طحاوی ودیگران گفته‌اند: این حدیث منسوخ شده، چه چیز آن را منسوخ کرده است؟ در حالی که در قرآن و سنت چیزی بر خلاف این حدیث نیست، و قطعاً ادعای منسوخ شدن دروغ است، طحاوی می‌گوید: این در آغاز اسلام بوده وبیرون شدن زنان موجب میشود که جمعیت مسلمانان بیشتر شود و دشمن از این می‌ترسید و به وحشت می‌افتاد و پس از قوت گرفتن اسلام منسوخ شد» غزالی می‌گوید: «حقیقت اینست که این سخن پوچ و بهانه‌جویی برای رها کردن آموزش‌ها و تعالیم اسلام و غلبه نمودن رسوم دیگران بر رسوم و فرهنگ اسلامی است».
واقعیت اینست که حضور زنان در نمازهای عید مستحب ومشروع است، و قول راجح هم همین است؛ زیرا در این باره حدیث، صریح و روشن است. واما حضور زنان مشروط به اینست که آراسته نبوده و از خوشبوئی و آنچه موجب برانگیختن میشود استفاده نکرده باشند، و این مسئله ایست که گریزی از آن نیست و روایات در این باره هم صریح و آشکار است.
لیکن این تعبیر که «ادعای منسوخ شدن دروغی بافته شده و این سخنی پوچ و بهانه‌جویی برای رها کردن تعالیم اسلام و بیانگر سیطره‌ی دیگران بر رسوم اسلامی است» به نظر من این موضوع نیاز به این حرف‌ها ندارد و این در حالی است که ما در میدان بحث علمی هستیم ودر گفتگو و بحث‌های منبری و لفظی نیستیم. و ما نمی‌توانیم اتهامی دروغگویی را در خصوص امام طحاوی بپذیریم و نمی‌توانیم نیت و اهداف علما را متهم کرده و بگوییم آن‌ها رسوم جاهلیت را بر رسوم اسلام برتری می‌دهند، اگر صحیح باشد که بگوییم این‌ها رسوم هستند.
و حتی این تهمت ظالمانه متوجه صحابه هم میشود؛ زیرا در روایت صحیح از قول عائشهلنقل شده که می‌گفت: اگر رسول خدا جآنچه را زنان پس از او انجام می‌دهند می‌دید، قطعاً از حضورشان در مساجد، همانند زنان بنی اسرائیل ممانعت می‌کرد.
به نظر شما غزالی در مورد عائشهلچه می‌گوید؟