موضع‌گیری نوزدهم: روایاتی که سبب قطع نماز می‌شود (ص: ۱۲۸)
غزالی گفته است: «کوتاه اندیشان اهل حدیث بی‌آنکه حقیقت و ابعاد یک روایت را بدانند با چنگ و دندان بر آن فرو می‌افتند و سپس نا آگاهانه به نام دین قیامت بپا می‌کنند. به عنوان مثال آنچه را سبب قطع نماز می‌شود در نظر بگیرید. به حدیثی دست انداخته‌اند که می‌گوید: زن، خر، سگ سیاه نماز را قطع می‌کنند. جمهور فقها این حدیث را رد نموده‌اند و به احادیثی دیگر استدلال نموده‌اند مبتنی بر اینکه نماز را هیچ چیز قطع نمی‌کند. وانگهی پیامبر در حالی که نماز می‌خواند همسرشلجلوی او به پهلو خوابیده بود. همچنین ابن عباس سوار بر الاغی از جلوی گروهی که نماز می‌خواندند رد شد و نمازشان فاسد نشد و سگ‌های سفید و سیاه با هم برابرند».
تعلیق و توضیح:
آقای غزالی می‌گوید: «کوتاه اندیشان اهل حدیث... الی آخر». و سپس تنها یک حدیث در خصوص اینکه نماز را زن، خر و سگ سیاه) قطع می‌کند ذکر کرده و می‌گوید: جمهور فقهاء این حدیث را رد نموده‌اند.
در حقیقت این به نظر ما یک حدیث نیست که غزالی نقل کرده است بلکه روایات متعددی در این باره وجود دارد؛ احادیثی که طبق آن نماز را عبور زن و خر و سگ سیاه قطع می‌کند. امام مسلم از ابوذرسروایت کرده است و همین حدیث را نیز امام مسلم و ترمذی و ابن ماجه، ابوهریره و احمد، ابوداود، نسائی و ابن قیم با سند صحیح از ابن عباس روایت کرده‌اند.
و «البزار» همین حدیث را از انسسروایت کرده است و حافظ عراقی گفته است: رجال این حدیث ثقه هستند. و هیثمی گفته: رجال آن، صحیح است. و همچنین امام احمد از عائشهلروایت کرده:
«هیچ چیز نماز را قطع نمی‌کند بجز خر، سگ، کافر و زن».
عراقی گفته است: رجال این حدیث ثقه هستند، و هیثمی گفته است: رجال آن، رجال صحیح هستند و همچنین به همین معنا روایات دیگری از ابن مفضل و حَکَم بن عَمرو غفاری آمده است.
بنابراین به باور ما مجموعه‌ای از صحابه‌ای چون ابوذر، ابوهریره، ابن عباس، انس، عایشه، ابن معقل و حکم بن عمرو شکه تعدادشان هفت نفر است این حدیث را و یا معنای آن را روایت کرده‌اند.
۲- حدیثی که آقای غزالی ذکر کرده مبنی بر اینکه هیچ چیز نماز را قطع نمی‌کند و گفته است: فقها این حدیث را مورد استدلال قرار داده‌اند، این حدیث را ابوداود از ابوسعید روایت کرده است و در سند آن «مجالد بن سعید» آمده و او ضعیف است.
و دارقطنی و بیهقی آن را از انس روایت کرده‌اند و در سند آن دو راوی مجهول است به همین علت این حدیث انس را ابن تیمیه و ابن قیم و ابن حجر و نووی و شوکانی و کسان دیگر، ضعیف قرار داده‌اند.
و دارقطنی این حدیث را از ابوامامه با سندی که عفیر بن معدان در آن است روایت کرده و عفیر بن معدان ضعیف است. به همین علت آن را ابن جوزی در علل متناهیه ضعیف دانسته.
در مجموع در این باره روایات بی‌اساس و واهی از ابوهریره و ابن عمر و جابرشوجود دارد، در نتیجه روایت صحیحی مبنی بر اینکه هیچ چیز سبب قطع نماز نمی‌شود وجود ندارد.
۳- کسانی که معتقدند نماز با همان مواردی که در حدیث ذکر شده قطع می‌شود جماعتی از صحابه مانند ابوهریره، انس، ابن عباس در روایتی و حکم بن عمرو و نیز عایشهلهستند با این تفاوت که سیده عایشه زن را استثناء کرده است.
و هم چنین عطاء، حسن، و امام احمد و ظاهری‌ها می‌گویند نماز با عبور موارد مذکور در حدیث قطع می‌شود وابن تیمیه و ابن قیم و شوکانی و کسان دیگر همین نظریه را ترجیح داده‌اند.
من نمی‌دانم آیا می‌توان افراد مذکور را به کوتاه اندیشی توصیف نمود! بدون شک پاسخ از نظر همه منفی است.
و بدون تردید جمهور بر خلاف آنچه این حدیث اقتضاء می‌کند معتقدند که هیچ چیز نماز را قطع نمی‌کند.
منظور از جمهور در اینجا ائمه‌ای هستند که از آنان پیروی می‌شود.
یعنی: امام شافعی و مالک و ابوحنیفه رحمهم الله ـ لیکن نمی‌توان بطور قطع گفت که نظریه جمهور امت اعم از صحابه و تابعین و پس ازآنان همین است ـ هرچند ترمذی این دیدگاه را به بیشتر اهل علم از صحابه و تابعین و پس ازآن نسبت داده است.
۴- استدلال غزالی به حدیث به پهلو خوابیدن عایشهلاعتبار ندارد و به پهلو خوابیدن عبور از جلوی نماز بحساب نمی‌آید ودر اینجا بحث ازعبور از جلوی نماز است. و همچنین عبور ابن عباس از جلوی قسمتی از مقتدی‌ها بوده در حالی که ستره‌ی امام برای مقتدی هم ستره بحساب می‌آید - به این ترتیب عبور ابن عباس هم قابل استدلال نیست-.