پایان عمره
طواف قدوم ما که طواف عمره نیز هست ساعتی را در بر می‌گیرد. در ختم آن آفتاب سر زده است. پس از آنکه دو رکعت نماز در مقابل و کمی دورتر از مقام ابراهیم که در آن جایی برای نماز خواندن نیست خوانده می‌شود: ﴿وَٱتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبۡرَٰهِۧمَ مُصَلّٗى﴾[البقرة: ۱۲۵] «و مقام ابراهیم را جایگاه نماز قرار دهید». برای اولین بار از آب زمزم از منبع اصلی آن می‌نوشیم. آب زمزم از طریق دهن شیرهای تعبیه شده در همه جای کعبه حتی در صحن طواف در دست‌رس است. پس از نوشیدن آب زمزم به صفا و مروه می‌رویم. سنت هاجر را که آخرین مرحله‌ی عمره است بجا می‌آوریم.
سعی بین صفا و مروه سنت زنی است بنام هاجر است. همانی که قدم به قدم کاروان توحید را با ابراهیم÷تا مکه همراهی می‌کند. کاروانی که برای انجام ماموریتی بزرگ آمده است. سپس همراه پسرش در کوهستان پر سنگلاخ و بدون آب مکه می‌ماند تا این ماموریت را به اتمام برساند تا پسر او عهد ابراهیم÷با خدا را استوار نگهدارد. خداوند کوشش، تکاپو و جستجویی که هاجر در جهت یافتن آب انجام می‌دهد از جمله شعائر خودش معرفی کرده است ﴿إِنَّ ٱلصَّفَا وَٱلۡمَرۡوَةَ مِن شَعَآئِرِ ٱللَّهِ﴾[البقرة: ۱۵۸] «همانا صفا و مروه، از نشانه‌ها و شعایر الهی است». این مزیتی است که خدا در بهای همراهی کاروان توحید و تداوم ماموریت توحیدی به او بخشیده است. هر‌کس که حج یا عمره می‌کند باید سعی بین صفا و مروه را انجام دهد. در جایی خوانده بودم که وقتی آدم و هوا به زمین آمده‌اند آدم در صفا و هوا در مروه قرار گرفته است.
همزمان با ما برخی از حجاج به شکل گروهی سعی بین صفا و مروه را بجا می‌آورند. رئیس گروه دعا و کلماتی را با صدای بلند می‌خواند و دیگران تکرار می‌کنند. این حرکت بیشتر به نمایش می‌ماند تا سعی. این پدیده باعث مزاحمت برای سایر حجاج می‌شود. گاهی این عمل به صحن شلوغ طواف نیز کشانده می‌شود.
این نوع طواف، طواف‌های سیاسی است. طوافهایی که در آن ریا و خود نمایی مشهود است. عده‌ای از حجاج هنگام طواف گروه‌هایی به شکل کاروان تشکیل می‌دهند. یکی رئیس گروه و دیگران دنباله رو. ضمن تکرار دعا با صدای بلند و شعار گونه به شکل یک صدا فقط به شناساندن و نمایش دادن گروه خود می‌پردازند. گویا این‌ها برای تشکیل رژه و شناساندن خود آمدن اند. راستی این پدیده چقدر با سعی هاجر همخوانی دارد؟ آیا این حج، حج ابراهیمی است. آیا ابراهیم سر گروه یک کاروانی این چنینی بوده است. او باصدای بلند شعایر می‌داده و دیگران تکرار می‌کرده‌اند؟ آیا پیامبر بدین گونه طواف می‌کرده است؟ این‌ها سوال‌هایی است که در آن وقت ذهنم را به خود مشغول می‌سازد. هر چه زمان می‌گذرد عده‌یی سعی می‌کنند مراسم، عبادات و شعایر را از صورت اصلی آن خارج و رنگی از ریا، جلای از سیاست به آن بکشند. رنگی دیگر به آن بخشند.
سعی در محوطه‌یی به عرض ۴۰ متر صورت می‌گیرد. این محوطه جدیدا توسعه یافته است. مجموع طبقات محوطه سعی با احتساب تراس، ۴ طبقه است. ضمن آنکه یک طبقه‌ی همکف نیز برای ارتباط شرق محوطه با محوطه‌ی طواف وجود دارد. برای حاجیان کهن سال و معلول نیز در محوطه سعی در طبقه زیرین یک رهرو ۳ متری رفت و یک رهرو ۳ متری برگشت در نظر گرفته شده است. در طبقات دوم و سوم نیز برای این حاجیان پله‌های برقی نصب شده است. در حال حاضر این زائران سختی‌های گذشته را ندارند. وسعت بخشی محطه سعی بخشی از پروژه توسعه‌ی مسجد الحرام و مشاعر است. این پروژه با رعایت تمام موازین شرعی و مهندسی انجام شده است. بیش از ۲۰۰ هزار زائر به طور همزمان می‌توانند سعی کنند. در ساخت آن از معماری بسیار زیبا و ساده‌یی استفاده شده است.
مراسم عمره که پایان می‌یابد راهی عماره‌های خود می‌شویم. اکنون در مسیر راه و در روشنایی کامل خورشید می‌توانیم برخی مناطق مکه در اطراف حرم را نظاره کنیم. بین عماره تا حرم ده دقیقه‌ی پیاده راه است. این فرصتی برای مشاهده‌ی بازار‌های اطراف حرم و بررسی شیوه‌ی معامله در اطراف حرم است. گرچه فروشندگان عرب را به ندرت می‌یابی. از تخفیف‌های ویژه‌یی که قبلا برای حجاج افغان قایل می‌شده‌اند خبری نیست. به ما می‌گویند که در افغانستان اکنون دالر آمریکایی پول معامله است. در گذشته تاجران عرب برخی از عماره‌هایی که حجاج کم بضاعت‌تر افغان در آن سکونت داشته‌اند را تعیین و تهیه‌ی غذایشان را برای مدت طولانی به عهده می‌گرفته‌اند. اما اکنون آن‌ها به این باور رسیده‌اند که توانایی مالی افغان‌ها زیاد شده است. کمکهای خود را متوجه سایر جوامع کرده‌اند. غالب این کمک‌ها از طرف اشخاص گمنام یا به قول آن‌ها فاعل الخیر صورت می‌گرفته است. بین درک ایرانی از شیوه‌های دین ورزی و درک حرمین تفاوت بسیار زیادی است. در ایران کمک‌ها معمولا در روزهای عزاداری صورت می‌گیرد. این کمک‌ها با سرو صدای زیادی همراه است. طبیعی است که شیوه‌های متفاوت درک سبب ایجاد اختلافات بزرگ می‌شود.