حج فرصتی برای شناخت
حج یک دانشگاه است. حج دانشکاه شناخت است. دانشگاه جهانی که آموختنی‌هایی بسیاری دارد. حج فرصت شناخت بسیاری از پدیده‌ها است. عرفه هم به معنی شناخت است. فرصت شناخت شیوه‌ی درست دین ورزی، شناخت توحید، سنت و بدعت و بسیاری از مسایل اجتماعی، دینی و مردم شناسی است. فرصت محک زدن گذاره‌های راست و دروغی که سال‌ها شنیده‌ایم. فرصت شناخت حکمت‌های اعمال حج. اگر دقت کنیم در انجام شعائر فرض شده حکمت‌های متعالی نهفته است. مهمترین آن‌ها عرفه و طواف است. عرفه فرصت شناخت است. در انجام مراسم حج ابتدا عرفه است فرصتی برای شناخت قدرتی که مخلوق را از اقصی نقاط دنیا در یک روز در این وادی جمع می‌کند. وقتی انسان این خالق را شناخت درست شناختن آن گام بعدی است. تعهد به واحد دانستن این قدرت نیز لازم است. کعبه نماد توحید است. طواف خانه فرصتی برای فهم توحید و تعهد به رد شرک است. بزرگترین مسأله‌یی که انسان باید بدان اهتمام ورزد توحید است. کسانی که عاملان فیض خداوند بر مخلوقات هستند همه فانی‌اند و رفتنی و فقط او باقی است و ماندنی. انسان هر قدر بزرگ و با عظمت باشد سرانجام فانی است. دست و قدرتش از زمین و آسمان کوتاه می‌شود. اما خدا همیشه هست و از همه قدرت‌ها بالاتر است. پس باید در همه چیز تنها از وی یاری طلبید. حج دانشگاه و فرصت این شناخت است.
حج فرصت شناخت ملت‌ها از یکدیگر نیز هست. فرصت شناخت مذاهب مختلف یعنی شیوه‌های قرائت از دین نیز هست. حج فرصت شناخت شیوه‌ی دین ورزی گروه‌های متفاوت است. فرصت شناخت اخلاق، عادات و رفتارهای ملت‌های مختلف است. فرصت درک میزان حقانیت مذاهب و فرصت تائید یا نقد و رد آن‌ها است. به شرط آنکه همه مذاهب اندیشه، باورها و برداشت‌های واقعی خود را کتمان نکنند. اما برخی مذاهب به دلیل آنکه رفتار مذهبی شان مقرون به صواب نیست از پنهان کاری در باره‌ی اعمال عبادی، باورها و برداشت‌های خود استفاده می‌کنند. در پیش روی مردم جلوه‌ی دیگر و چون به خلوت می‌روند مکنونات قلبی خود را ابراز و اظهار می‌کنند. مردم را به کژراهه می‌کشانند. حج فرصت شناخت شیوه‌های درست دین ورزی است. اگر حج نبود عادات و رسوم عجیب و غریبی در بین اکثریت و بخش‌هایی زیادی از مسلمانان بوجود می‌آمد. ولی حج این فرصت را فراهم می‌سازد تا مسلمانان از طریق گفتگو و مشاهده به درک درست‌تری از شیوه‌های دین‌ورزی برسند.