شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش

خرما، اهمیت و ترکیب آن

از عبدالله ‌بن عمر روایت شده است که رسول خدا ج فرمود: «إِنَّ مِنَ الشجرِ شَجرهً لايسقط ورقها و إنها مَثَلُ المُسْلِمِ فَحدِّثوني ما هِي؟» «در میان درختان، درختانی وجود دارد که برگ‌های آن نمی‌ریزد و این درخت مثل فرد مسلمان است. به من بگویید آن درخت کدام است؟» مردم نام درختان بیابان را ذکر می‌کردند. عبدالله می‌گوید: به ذهنم خطور کرد که آن درخت، نخل خرماست. اما خجالت کشیدم آن را بگویم. اصحاب گفتند: یا رسول‌الله به ما بگو آن کدامین درخت است؟ پیامبر فرمود: «هِِي النخله» «آن درخت نخل است» [۹۵].

در یکی از کشورهای صادر کنندۀ خرما کنفرانسی برپا شد و در آن تحقیقی دربارۀ مشابهت درخت خرما با انسان ارائه شد. در آن تحقیق آمده بود که: تنه آن همانند انسان، راست است. دارای نر و ماده می‌باشد. فقط در صورتی به بار می‌نشیند که عمل لقاح بر روی آن صورت گرفته باشد. چنانچه سر آن قطع شود از بین خواهد رفت. چنانچه به قلب آن صدمه یا آسیبی وارد شود از بین می‌رود. دقیقاً مانند انسان است. چنانکه شاخه‌ای از آن بشکند دیگر قابل تعویض یا ترمیم نیست. تنه آن پوشیده از لیف است که به موهای بدن انسان شبیه است. در جهان بیش از ۹۰ میلیون اصله درخت خرما وجود دارد که انسان‌ها به ویژه روزه داران در ماه رمضان از آن تغذیه می‌کنند.

یکی از دانشمندان می‌گوید: روزه گرفتن بار مسؤولیت و وظیفه دستگاه گردش خون، قلب و رگ‌ها را کاهش می‌دهد. به طوری که نسبت چربی و اسیدها در خون به پایین‌ترین حد خود می‌رسد. این امر باعث حفظ فرد از تصلّب شرایین (گرفتگی و سخت‌شدن رگ‌ها) و دردهای مفاصل می‌شود.

همچنین باعث استراحت کلیه‌ها و دستگاه‌ دفع ادرار می‌شود. به گونه‌ای که تولید مواد حاصل از هضم غذا را کاهش می‌دهد. قند کبد را به حرکت درمی‌آورد. در نتیجه چربی‌های ذخیره شده در زیر پوست نیز تحریک می‌شوند. به همراه آن پروتئین ماهیچه‌ها نیز به حرکت درمی‌آید. بنابراین روزه یک دوره پیشگیری سالیانه است که فرد را از بسیاری از بیماری‌ها حفظ می‌کند. همچنین برای بعضی از بیماری‌ها دورۀ درمانی به شمار می‌آید. علاوه بر این باعث حفظ فرد از بیماری‌های پیری می‌شود که از خستگی مفرط در اعضا ناشی می‌شود. از پیامبر خدا – علیه الصلاه والسلام – روایت شده است که فرمودند: «صوموا تصحّوا» «روزه بگیرید تا سالم باشید» [۹۶].

به همین دلیل پیامبر – علیه الصلاه والسلام – در ماه رمضان به وسیلۀ خرما افطار می‌کردند. از انس ‌بن مالک روایت شده است که گفت: «پیامبر ج قبل از اینکه نماز (مغرب) را بخواند، به وسیلۀ چند دانه خرما افطار می‌کردند. اگر خرمای خوب نداشتند به وسیلۀ چند دانه خرمای خشک روزه‌شان را افطار می‌کردند. در غیر این صورت چنانچه در خانه‌شان اصلاً خرما یافت نمی‌شد، به وسیلۀ چند جرعه آب روزه‌شان را افطار می‌کردند» [۹۷].

از سلمان ‌بن عامر ضبی روایت شده است که پیامبر ج فرمود: «إذَا أَفطَرَ أَحَدُكمْ فَلْيفْطِرْ عَلَي تَمْرٍ فَإِنّه بركهٌ فإنْ لمْ يجد تمراً فالماءُ، فإنّهُ طهورٌ» «هرگاه یکی از شما [خواست روزه‌اش را افطار کند] این کار را با خوردن خرما انجام دهد. چنانچه خرمایی نیافت پس با آب این کار را انجام دهد. زیرا آب پاک‌کننده است» [۹۸].

خرمایی که فرد روزه‌دار به همراه آب می‌خورد، دارای ۷۵ درصد مواد قندی مونوساکاردی با قابلیت هضم آسان و جذب سریع است. به طوری که قند خرما در کم‌تر از ۱۰ دقیقه از دهان به خون منتقل می‌شود و به سرعت مرکز احساس سیری در مغز را فعال می‌کند و روزه‌دار احساس سیری می‌کند و چنانچه پس از آن غذایی بخورد، به صورت عادی آن را خواهد خورد و پرخوری نخواهد کرد. گویی در ایام عادی [غیر ماه مبارک رمضان] به سر می‌برد. اما هضم و جذب چربی‌ها بیش از ۳ ساعت طول می‌کشد.

بنابراین روزه‌دار هر اندازه که بیشتر غذای پرچرب میل می‌کند احساس سیری نخواهد کرد اما احساس پر شدن شکم خود را خواهد کرد. میان سیری و پر شدن شکم تفاوت وجود دارد. سیری مرکز احساس گرسنگی و سیری در مغز را تحریک می‌کند. با تحریک این مرکز فرد احساس سیری می‌کند حتی اگر به معدۀ او غذای فراوانی وارد نشده باشد. اما احساس پر شدن معده چیز دیگری است.

پیامبر – علیه الصلاه والسلام – به وسیلۀ چند دانه خرما روزه‌شان را افطار می‌کردند. آنگاه نماز مغرب را می‌خواندند سپس به تناول غذا می‌پرداختند. کسی که سنت پیامبر ج را عملی نسازد، خیر و ثواب فراوانی را در روزه، دین، سلامت و روحیه‌اش از دست داده است.

این امر یکی از دلایل نبوت پیامبر – علیه الصلاه والسلام – است. یکی از پزشکان می‌گوید: حتی در غیر ایام ماه رمضان باید میوه‌هایی را که دارای مواد قندی مونوساکاردی هستند، قبل از غذاهایی که بیشتر مواد تشکیل‌دهنده آن را چربی تشکیل می‌دهد، مصرف کرد. این امر یک استنباط ظنی از آیه زیر است که خداوند اهل بهشت را توصیف می‌کند و می‌گوید:

﴿وَفَٰكِهَةٖ مِّمَّا يَتَخَيَّرُونَ٢٠ وَلَحۡمِ طَيۡرٖ مِّمَّا يَشۡتَهُونَ٢١﴾[الواقعة: ۲۰-۲۱].

«[نوجوانان بهشتی برای آنان] هر نوع میوه‌ای را که برگزینند [می‌گردانند] * و گوشت پرنده‌ای را که بخواهند و آرزو کنند».

ابن القیم می‌گویند: «افطار پیامبر ج به وسیلۀ خرما یا آب دارای حکمت و تدبیر بسیار لطیفی است. روزه باعث خالی شدن معده از غذا می‌شود. کبد در خود چیزی برای جذب نمی‌یابد تا آن را برای عضلات و بقیه اعضای بدن بفرستد. این در حالی است که قندها سریع‌تر از هر ماده دیگری به کبد می‌رسند و برای آن خوشایندترند. به ویژه اگر آن قند خرما باشد. در نتیجه جذب آن آسان‌تر می‌شود و به وسیلۀ آن کبد و اعضاء توان خود را باز می‌یابند و از آن بهره‌مند می‌شوند. چنانچه خرما یافت نشد، نوشیدن چند جرعه آب سوزش معده و حرارت روزه را آرام می‌کند و آن را از وجود غذای پس از آن آگاه می‌کند و جلوی شهوت فرد را می‌گیرد» [۹۹].

خرما همچنین دارای مواد پروتئینی ترمیم‌کنندۀ بافت‌ها و درصد کمی چربی است. همچنین دارای پنج نوع ویتامین اصلی مورد نیاز بدن است. علاوه بر این دارای ۸ نوع ماده معدنی اساسی است. ۱۰۰ گرم خرما در روز ۲۰ درصد تا نیمی از نیاز بدن به مواد معدنی را تأمین می‌کند. همچنین خرما حاوی ۱۲ نوع اسید آمینه مواد آرام ‌بخش و نرم‌کننده است. یبوست باعث به وجود آمدن ۵۰ نوع بیماری می‌شود که خرما مانع به وجود آمدن یبوست می‌شود و دارای تأثیرات مثبتی در پیشگیری از کم‌خونی و افزایش فشارخون است. همچنین به بهبود شکستگی‌ها کمک می‌کند. خرما تسهیل‌ کننده و آرام‌بخش است. تحقیقات علمی ثابت کرده است که خرما به وسیله میکروب‌ها آلوده نمی‌شود زیرا نسبت بالای قند در آن آب میکروب‌ها را می‌مکد و باعث خشک شدن آنها می‌شود. همۀ این منافع و نتایج مثبت در خرما جمع شده است که بعضی از علما آن را ۴۷ عنصر برشمرده‌اند. همان خرمایی که ما آن را می‌خوریم اما از تأثیرات مثبت آن بر روی جسم اطلاعی نداریم.

از عایشه روایت شده است که گفت: پیامبر خدا ج فرمود: «يا عائشه بيتٌ لا تمر فيه جياع أهله، يا عائشه بيتُ لا تَمرَ فيه جياعٌ أهله أو جاع أهله» و آن را دو یا سه بار تکرار کرد [۱۰۰]. «ای عایشه خانه‌ای که در آن خرما نباشد اهل آن [خانه] گرسنگانند. ای عایشه خانه‌ای که خرما در آن نباشد اهل آن [خانه] گرسنگانند یا گرسنه می‌شوند».

بهترین دارو آن است که خوراکی باشد و بهترین غذاها، آنهایی هستند که دارو باشند.

ابن القیم دربارۀ خرما می‌نویسد: «خرما به علت داشتن کالری فراوان یکی از میوه‌هایی است که بیشتر از بقیه بدن را تغذیه می‌کند. خوردن آن باعث کشتن کرم [روده] می‌شود. علاوه بر کالری فراوان دارای خاصیت آرام‌ بخشی است. چنانچه همواره مصرف شود، کرم‌ها را کاهش می‌دهد. آنها را ضعیف می‌کند و یا می‌کشد. در واقع خرما، غذا، میوه، دارو، نوشیدنی و شیرینی است» [۱۰۱].

[۹۵] بخاری (۶۱)، مسلم (۲۸۱۱)، ترمذی (۲۸۶۷). [۹۶] کشف‌الخفاء (۱۴۵۵) و فیض‌القدیر (۴/۲۱۲). [۹۷] الترمذی (۶۹۶)، ابوداود (۲۳۵۶)، احمد (۱۲۶۹۸). [۹۸] ترمذی (۶۵۸) و ابن ماجه (۱۶۹۹). [۹۹] زادالمعاد (۴/۳۱۲). [۱۰۰] صحیح مسلم (۲۰۴۶). [۱۰۱] زادالمعاد (۴/۲۹۱)، نگا: الطب النبوی (ص ۲۲۵).