امام احمدبن حنبل و مسند امام احمد
و از آنجایی که مسند امام احمد از تمام مسندها مهم‌تر و معروف‌تر و در حال حاضر در اکثر جوامع اسلامی مورد استفاده است، به بحث آن اکتفا می‌نماییم و قبل از بحث از آن به گونۀ بسیار مجمل و فشرده از تصنیف‌کننده‌اش یعنی امام احمد هم بحث می‌کنیم.
این امام نامش احمد و نام پدرش محمد و نام جدش حنبل بوده است، و در ربیع الاول سال ۲۶۴ محمد که یک نفر سپاهی [۲۲۳]بود خانواده‌اش را از مرو به بغداد منتقل نمود، مادر احمد به احمد حامله بود و احمد در همان سال در بغداد [۲۲۴]متولد گردید، و در حالی که تنها سه سال [۲۲۵]داشت پدرش متوفی شد، و مادرش او را پرورش داد.
احمد در نوجوانی برای کسب [۲۲۶]علم به مجلس قاضی ابویوسف می‌رفت سپس به سماع حدیث ـ که نخستین هدف او از تحصیل بود ـ سرگرم گردید، و بعد از مدتی تحصیل در بغداد، جهت تکمیل معلومات خود به مناطق دیگر از جمله حجاز و بصره و کوفه و یمن و.. . مسافرت نمود، او ضمن دیدار با مشایخ و اساتید فقه و حدیث از جمله سفیان‌بن عیینه [۲۲٧]، اسماعیل‌بن عنیّه، ابوداود طیالسی، امام شافعی و عبدالرزاق صنعائی، موفق گردید [۲۲۸]تا روایات بسیاری از آنان اخذ و استماع نماید و به کثرت حفظ و وسعت اطلاع در زمینۀ فقه و حدیث معروف گردد همان‌گونه که ابوزرعه [۲۲٩]رازی در مورد او گفته است: «احمد یک ملیون [۲۳۰]حدیث در خاطر داشت، ابن حنبل پس از چندی خود در سلک مشایخ و اساتید معروف درآمد و شاگردان زیادی را تربیت نمود، و از جملۀ آنان: بخاری [۲۳۱]و مسلم و ابوداود سجستانی و ابن مهدی و وکیع بن جراح و یحیی‌‌بن سعید و علی‌بن مدینی [۲۳۲]و.. . بوده‌اند، و در عصر خود شیخ‌الاسلام و سید المسلمین [۲۳۳]بود.
امام احمد در اوایل جوانی و در اواسط تحصیلاتش یعنی در سال ۱۸٧ برای نخستین بار به انجام دادن مراسم حج توفیق [۲۳۴]یافت و در سال‌های ۱٩۱ و ۱٩۶ و ۱٩٧ نیز به انجام دادن مراسم حج موفق گردید و در سال ۱٩٧ بعد از آنکه مراسم حج را انجام داد به عنوان (مجاور) و هم‌جواری با بیت الله یکسال در مکه باقی ماند تا زمان انجام دادن مراسم حج سال ۱٩۸ فرارسید و بعد از انجام دادن مراسم حج همان سال به منزل خود در بغداد بازگشت، امام احمد خود در بیان یکی از خاطره‌هایش گفته است: «پنج بار مراسم حج را انجام داده‌ام سه بار با پای پیاده و در یکی از سفرهای حج سی درهم هزینه کردم» [۲۳۵].
امام احمد زندگی بسیار ساده‌ای [۲۳۶]داشت، و در نهایت ورع و پرهیزگاری به سر می‌برد، سوزش آتش فقر را تحمل می‌کرد و گرسنه و تشنه می‌زیست اما حاضر نبود [۲۳٧]عطیۀ سلاطین و حاکمان حکومت وقت را قبول کند پشت سر عمش [۲۳۸]اسحاق‌بن حنبل و پشت سر پسرانش نماز نمی‌خواند، و با آنان میانۀ خوشی نداشت چون آنان جوایز و عطیۀ سلاطین را می‌گرفتند [۲۳٩]و جوایز متوکل [۲۴۰]علی الله را قبول می‌کردند.
امام احمد از حیث ثبات اعتقاد و قدرت [۲۴۱]ایمان، یکی از نوابغ و نوادر روزگار بود، و در برابر هیچ‌گونه تهدید و رعب و هراس و شکنجه‌های سخت حاضر نمی‌شد بر خلاف اعتقاد خود کلمه‌ای را بر زبان بیاورد [۲۴۲]، همان‌گونه که در راه «حادث نشمردن کلام الله» در دوران مأمون آن همه مورد اذیت و آزار واقع گردید و در دوران متعصم به زندان افتاد و با تازیانه‌ها مورد ضرب قرار گرفت، با این حال کلمه‌ای بر خلاف اعتقادی که داشت بر زبان نیاورد [۲۴۳].
ابن الندیم در کتاب «فهرست» [۲۴۴]به سیزده کتاب از آثار ابن حنبل (امام احمد) اشاره کرده است که از مهمترین آن‌ها کتاب‌های «المسند» و «العلل» است که در اینجا ما به عنوان نمونه‌ای از آثار این امام بزرگوار از «مُسند» به گونۀ مجمل و فشرده بحث می‌کنیم.
[۲۲۳] تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج ۲، ص ۴۳۱. [۲۲۴] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج [۲۲۵] همان. [۲۲۶] البدایة والنهایة، ج ۱۰، ص ۳۴۰. [۲۲٧] مختصر علوم الحدیث، محمدعلی قطب، ص ۱۰۴ و البدایة والنهایة، ج ۱۰، ص ۳۴۰. [۲۲۸] همان. [۲۲٩] تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج ۲، ص ۴۳۱. [۲۳۰] همان. [۲۳۱] مختصر علوم الحدیث، ص ۱۰۴. [۲۳۲] همان. [۲۳۳] تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج ۲، ص ۴۳۱. [۲۳۴] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج ۱۰، ص ۳۴. [۲۳۵] همان. [۲۳۶] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج ۱۰، ص ۳۴۲. [۲۳٧] همان. [۲۳۸] همان. [۲۳٩] همان. [۲۴۰] همان. [۲۴۱] البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج ۱۰، ص ۱۳٧ و الکامل، ابن اثیر، ج ۶، ص ۴۴۵ و ضحی الاسلام، ج ۳، ص ۱۸۰. [۲۴۲] همان. [۲۴۳] همان. [۲۴۴] فهرست، ابن الندیم، امام احمد و الائمة الاربعة، بخش امام احمد.