جوامع احادیث فقهی
جوامعی که تا حال از آن بحث می‌کردیم جوامع حدیثی عام و شامل احادیث فقهی و اخلاقی و اعتقادی و غیره بودند و اینک بحث از جوامعی که فقط احادیث فقهی را در خود جمع کرده‌اند.
۱- کتاب «السنن الکبری» [۵۱٧]تدوین احمدبن حسین بیهقی (م ـ ۴۵۸) که به تأیید بزرگترین حدیث‌شناس، ابن الصلاح شهرزوری، این کتاب جامع‌ترین کتابی است که در موضوع احادیث فقهی تألیف شده است. بیهقی کتاب «السنن الصغری» را [۵۱۸]نیز تدوین کرده که در نوع خود بی‌نظیر است.
۲- «الاحکام الکبری» [۵۱٩]تدوین ابومحمد عبدالحق شبیلی معروف به ابن خراط (م ـ ۸۲) این کتاب [۵۲۰]در بردارندۀ احادیث فقهی صحاح سته و موطا مالک‌بن‌انس و برخی دیگر از کتاب‌های حدیث است.
۳- عمده الاحکام [۵۲۱]تألیف حافظ بن عبدالواحد مقدسی (م ـ ۶۰۰) در این کتاب روایات فقهی مورد اتفاق بخاری و مسلم جمع‌آوری شده، و ابن دقیق العید (م ـ ٧۰۲) بر این کتاب شرحی نوشته که در مصر به چاپ رسیده است.
۴- منتفی الاخبار [۵۲۲]فی احکام ـ تألیف عبدالسلام بن عبدالله بن قاسم حرّانی معروف به ابن تیمیه (م ـ ۶۵۲) [۵۲۳]در این کتاب روایات احکام از کتاب‌های صحاح سته و مسند احمدبن حنبل استخراج شده‌اند و اسناد آن‌ها حذف گردیده‌اند، و محمدبن علی‌بن محمد عینی معروف به شوکانی (م ـ ۱۲۵۰) شرحی را بر آن نوشته و آن را (نیل الأوطار) نامیده است.
۵- الترغیب و الترهیب، تألیف عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری (م ـ ۶۵۶) و جمعی از محققین گفته‌اند این کتاب از بهترین کتب حدیثی است که به جمع بین روایات و بیان درجۀ آن‌ها پرداخته است.
۶- الامام فی احادیث [۵۲۴]الاحکام، تألیف ابن دقیق العید (م ـ ٧۰۲) مؤلف در این کتاب تنها به جمع متون روایات فقهی پرداخته و اسناد آن‌ها را حذف کرده، و سپس به شرح آن پرداخته و آن را (المام) نامیده [۵۲۵]اما به تکمیل آن موفق نگشته است.
٧- تقریب الاسانید و ترتیب المسانید [۵۲۶]ـ تألیف زین‌الدین ابوالفضل عبدالرحیم بن حسین عراقی (م ـ ۸۰۶) است مؤلف این کتاب را ـ که مجموعه‌ای از احادیث بود ـ برای فرزند خود ابوزرعه تألیف نمود و سپس به شرح آن پرداخت و آن را «طرح التثریب فی شرح التقریب» نامید، اما قبل از آنکه آن را به پایان برساند چشم از جهان فروبست، و پس از مرگ او این شرح توسط فرزندش [۵۲٧]ابوزرعه (م ـ ۸۲۶) تکمیل گردید.
۸- بلوغ المرام من [۵۲۸]احادیث الاحکام ـ تألیف ابن حجر عسقلانی (م ـ ۸۵۲) مؤلف در این کتاب نزدیک به یک هزار و چهار صد حدیث فقهی را جمع‌آوری کرده است و این کتاب مکرر به چاپ رسیده است و عده‌ای از دانشمندان بر آن شرح نوشته‌اند، که از جمله می‌توان از شرح‌های قاضی شرف‌الدین حسین‌بن حمد مغربی، محمدبن اسماعیل صنعانی (م ـ ۱۱۸۲) با عنوان: «سُبل السلام» و فاضل صدیق خان با عنوان «فتح العلام» نام برد.
[۵۱٧] کشف الظنون، کاتب چلبی، ج ۲، ص ۱۰۰٧. [۵۱۸] همان. [۵۱٩] کشف الظنون، حاج خلیفه، ج ۱، ص ۲۰. [۵۲۰] همان. [۵۲۱] کشف الظنون، ج ۲، ص ۱۱۶۴. [۵۲۲] البدایة والنهایة، ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۱٩۸ و هدیة العارفین، اسماعیل باشا، ج ۵، ص ۵٧۰ و تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج ۴، ص ۱۴٩. [۵۲۳] همان. [۵۲۴] کشف الظنون، کاتب چلبی، ج ۱، ص ۱۵۸. [۵۲۵] هدیة العارفین، اسماعیل باشا، ج ۵، ص ۵۶۲ همین مرجع او را و پسرش را ابوذرعه از دانشمندان بزرگ کُرد به شمار آورده است. [۵۲۶] همان. [۵۲٧] همان. [۵۲۸] کشف الظنون، ج ۱، ص ۲۵۴.