۵- مستخرجات
پنجمین بخش از کتاب‌های غیر مستقل کتاب‌های مستخرجات است، و مستخرجات جمع مستخرج بوده، و آن عبارت از کتابی است که در آن مؤلف احادیث یک کتاب حدیث را به غیر اسناد صاحب آن کتاب بلکه با سندی که خود فراهم نموده است روایت کند و معلوم است که در طبقات بالا (صحابی‌ها یا تابعین) این دو طریق [۵۳۸](طریق اصلی و طریق مستخرج) به هم پیوند می‌خورند.
تألیف مستخرجات فواید زیادی دارد، از جمله تقویت سند احادیث با توجه به طرق متعاضد، و کم شدن واسطه‌های روایت با توجه به علو اسناد مستخرج و ترمیم سندهای مقطوع و معلق و مرسل به سندهای متصل و اشتمال احادیث کتاب‌های مستخرج بر نکات اضافه و جدید، زیرا مؤلف کتاب مستخرج ملزم نیست که احادیث را با همان عبارات موجود در کتب اصلی بیاورد.
محور اصلی مستخرجات صحیحین و کتاب‌های سنن و تعداد آن‌ها زیاد است و مهمترین آن‌ها عبارتند از:
الف- نسبت به صحیح بخاری، مستخرج ابوبکر [۵۳٩]اسماعیلی جرجانی (م ـ ۳٧۱) و مستخرج ابوبکر برقانی (م ـ ۴۲۵) و مستخرج ابوبکر بن مردویه (م ـ ۴۱۶) و مستخرج ابواحمد غطریقی (م ـ ۳٧٧) و مستخرج ابن ابی‌ذهل هروی (م ـ ۳٧۸).
ب- نسبت به صحیح مسلم، مستخرج ابوعوانه [۵۴۰]اسفرائینی (م ـ ۳۱۶) و مستخرج محمدبن رجاء نیشابوری (م ـ ۲۸۶) و مستخرج محمدبن عبدالله جوزقی نیشابوری (م ـ ۳۸۸) و مستخرج احمدبن سلمه نیشابوری (م ـ ۲۸۶).
ج- نسبت به صحیحین، مستخرج محمدبن یعقوب شیبانی معروف به ابن الاحزم (م ـ ۳۴۴) و مستخرج ابوذر هروی (م ـ ۴۳۴) و مستخرج ابومحمد بغدادی معروف به خلال (م ـ ۴۳٩) و مستخرج ابونعیم اصفهانی (م ـ ۴۳۰).
د- نسبت به سایر کتب ـ مستخرج محمدبن عبدالملک بن‌امین نسبت به سنن ابوداود، و مستخرج ابونعیم نسبت به کتاب توحید ابن خزیمه و مستخرج ابوعلی طوسی بر سنن ترمذی.
[۵۳۸] تدریب الراوی، سیوطی، ص ۳۳ به نقل صبحی، ص ۳۰۸. [۵۳٩] اختصار علوم الحدیث، ابن کثیر، ص ۲٧ و علوم الحدیث و مصطلحه، صبحی صالح، ص ۳۰۸ و کشف الظنون، ج ۲، ص ۱۶٧۱. [۵۴۰] همان.