پایه های ایمان کامل (ترجمه مختصر شعب الایمان بیهقی)

چهل و پنجمین پایه از پایه‌های ایمان: اخلاص عمل به الله تعالی و اجتناب از ریا

زیرا الله تعالى می فرماید: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ﴾[البینة: ۵]. «و امر نشدند مگر به اینکه الله را مخلصانه و حق گرایانه عبادت کنند...». و همچنین می‌فرماید: ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ حَرۡثَ ٱلۡأٓخِرَةِ نَزِدۡ لَهُۥ فِي حَرۡثِهِۦۖ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرۡثَ ٱلدُّنۡيَا نُؤۡتِهِۦ مِنۡهَا وَمَا لَهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ ٢٠﴾[الشوری: ۲۰]. «هرکس که بهرۀ آخرتی را بخواهد بر بهره ی او می افزائیم و هرکس که بهرۀ دنیوی بخواهد از آن به او می دهیم و او در آخرت نصیبی نخواهد داشت». و همچنین می فرماید: ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيۡهِمۡ أَعۡمَٰلَهُمۡ فِيهَا وَهُمۡ فِيهَا لَا يُبۡخَسُونَ ١٥ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ لَيۡسَ لَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ إِلَّا ٱلنَّارُۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَٰطِلٞ مَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٦﴾[هود: ۱۵ – ۱۶]. «کسانی‌که زندگانی دنیا و زینت آن را بخواهند، اعمال‌شان را در این دنیا به تمام و کمال به آنها بر می‌گردانیم و آنان در آن کاستی نمی بینند * اینان کسانی هستند که در آخرت جز آتش بهرۀ نداشته و آنچه در دنیا انجام داده اند ضایع شده و کارهای‌شان پوچ و باطل است». همچنین می‌فرماید: ﴿...فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا ١١٠﴾[الکهف: ۱۱۰]. «پس کسی‌که به دیدار پروردگارش امید دارد، عمل صالح انجام داده و کسی را در عبادت پروردگارش با [خداوند] شریک نگرداند [و بدون ریا عبادت کند]».

دلیل از سنت: حدیث ابی هریرهس که پیامبر ج فرموده است: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: أَنَا أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَنِ الشِّرْكِ مَنْ عَمِلَ عَمَلاً أَشْرَكَ فِيهِ مَعِى غَيْرِى تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ» [۱۶۱]. «خداوند تبارک و تعالی فرمود: من از شرک بی نیازم، هرکس عملی انجام دهد و کسی غیر از من را در آن شریک گرداند، او و شریکش را ترک می کنم [یعنی شخص نزد خداوند ثوابی ندارد و خداوند به نفع شریکش کنار می رود]». و حدیث جندبس در صحیحین که پیامبر ج فرموده است: «مَنْ يُسَمِّعْ يُسَمِّعِ اللَّهُ بِهِ وَمَنْ يُرَائِى يُرَائِى اللَّهُ بِهِ» [۱۶۲]. «هرکس به دنبال شهرت باشد [در آخرت] خداوند دست او را باز می گرداند و هرکس ریا کاری کند خداوند ریا کاری اش را [در آخرت] آشکار می کند».

امام بیهقی/ آورده است: از ابو حمزۀ شنیدم: «از ماهیت اخلاص سوال شد؟ و او گفت: عملت را طوری خالص انجام دهی که دوست نداشته باشی غیر از خداوندأ کسی آن را ستایش کند» [۱۶۳]. از سهل بن عبد الله آمده است: «ریا را کسی نمی شناسد بجز شخص با اخلاص و نفاق را کسی نمی شناسد بجز مؤمن و جهل را کسی نمی شناسد بجز عالم و گناه را کسی نمی‌شناسد بجز کسی که [از خداوند و رسولش] اطاعت می کند» [۱۶۴]. از ربیع بن خثیم: «هر آنچه که برای رضای خداوند نباشد، نابود شدنی و زود گذر است» [۱۶۵]. از جنید آمده است: «اگر بنده [روز قیامت] طوری باشد که حاجتمندی آدم و زهد عیسی و کوشش ایوب و طالعت یحیی و استقامت ادریس و محبت [ابراهیم] خلیل واخلاق [محمد] حبیب علیهم السلام را داشته و در قلبش ذرۀ [این کارها را] برای غیر خداوند داشته باشد، از طرف خداوند هیچ حاجتی از وی برداشته نخواهد داشت» [۱۶۶]. از زبید بن حارث الیامی:«برای هر چیزی نیتم را پنهان می کنم حتی در خوردن و خوابیدن» [۱۶٧]. از سفیان آمده است: «دربارۀ ﴿كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُ﴾[القصص: ۸۸]. «هر چیزی هلاک می شود بجز ذات وی». گفت: این همان چیزی است که به خاطر آن رو به وجه الهی می کنم» [۱۶۸]. از عن هلال بن یساف: «عیسی بن مریم÷ فرمود: اگر کسی از شما روزی روزه بود ریشش را روغن بزند و لبانش را مسح کند و طوری بین مردم باشد که انگار روزه نیست و اگر با دست راستش انفاق کرد آن را از دست چپش پنهان دارد و وقتی کسی از شما نماز خواند پس باب آن را پنهان دارد، همانا خداوند ستایش را تقسیم می کند همان‌گونه که رزق را تقسیم می کند» [۱۶٩]. ذی النون مصری گفته است: «بعضی از علماء گفته اند: بنده برای الله مخلص نمی‌گردد مگر اینکه دوست داشته باشد که در چاهی باشد و شناخته نشود» [۱٧۰]. از بشر بن حارث از فضیل بن عیاض: «اگر با طبل و آلات موسیقی شخص مال دنیا بخورد دوست داشتنی تر از آن است که برای دنیا از دینش بخورد» [۱٧۱]. مالک بن انس گفت: «استادم ربیعه به من گفت: ای مالک، فکرت چیست، چه کسی پست است؟ گفتم: کسی‌که با دینش روزی می خورد. گفت: پست-ترین پست‌ها کیست؟ گفتم: کسی‌که با تباه کردن دینش دنیای خود را اصلاح می کند. گفت: راست گفتی» [۱٧۲]. از ابن اعرابی: «زیان‌کارترین زیان‌کاران کسی است که اعمال صالح خود را بین مردم آشکار می-کند و اعمال قبیح خود را می پوشاند در حالی‌که [خداوند از نظر آگاهی] از رگ گردن به او نزدیک تر است» [۱٧۳]. سفیان گفت: «ای جماعت قاریان سر خود را بلند کنید! بر آنچه که باید در قلب باشد خشوع را [به ظاهر] زیاد نکنید! همانا راه آشکار است پس از الله بترسید! و به آهستگی جستجو کنید! و نان‌خور مسلمانان نباشید!» [۱٧۴]. از بعضی از علماء: «مؤمنین با [یاد] خدا ترسانده می شوند ومنافقین با سلطان و ریاکاران با مردم» [۱٧۵].

[۱۶۱] صحیح مسلم: ٧۶۶۶؛ سنن ترمذی ۳۱۵۴؛ سنن ابن ماجه: ۴۲۰۲- ۴۲۰۳؛ وآلبانی این حدیث را با لفظی که در متن آمده، صحیح دانسته است. [۱۶۲] صحیح بخاری: ۶۴٩٩؛ صحیح مسلم: ٧۶۶۸. [۱۶۳] شعب الإیمان: ۶۸٧۶. [۱۶۴] شعب الإیمان: ۶۸۸۸. [۱۶۵] شعب الإیمان: ۶۸٩۲. [۱۶۶] شعب الإیمان: ۶۸٩۲. [۱۶٧] شعب الإیمان: ۶۸٩۳. [۱۶۸] شعب الإیمان: ۶۸٩۴. [۱۶٩] شعب الإیمان: ۶٩۰۱. [۱٧۰] شعب الإیمان: ۶٩۱۲. [۱٧۱] شعب الإیمان: ۶٩۳۱. [۱٧۲] شعب الإیمان: ۶٩۳۳. [۱٧۳] شعب الإیمان: ۶٩۸٧. [۱٧۴] شعب الإیمان: ۶٩۶۸. [۱٧۵] شعب الإیمان:: ۶٩۶٩.