میزان و حساب
دادگاه عدل الهی کارش را شروع می‌کند. مردم به دو دسته تقسیم می‌شوند، گروهی فرمانبردار و نیکبخت و گروهی دیگر شقی و بدبخت. همه محاسبه می‌شوند. اما محاسبه مومنان، گذرا و آسان خواهد بود و مانند محاسبۀ کفار، دقیق و حساب شده نمی‌باشد. در روایتی عایشهلاز آن‌حضرت جنقل می‌کند که فرمود: «هر شخصی که در روز قیامت از او حساب گرفته شود، هلاک خواهد شد». من (عایشه) عرض کردم: مگر خداوند نفرموده کسانی که نامه اعمالشان بدست راست داده می‌شود، محاسبه آنان آسان خواهد بود؟ آن‌حضرت جفرمود: منظور از حساب، در این آیه، عَرضه اعمال است نه حساب دقیق، زیرا هر کسی که دقیقاً محاسبه شود، حتماً گرفتار عذاب خواهد شد». قرطبی در توضیح این گفته پیامبرج‌می‌نویسد: «العرض» یعنی اعمال مومنان، بر خدا عرضه می‌شود تا آن‌ها بدانند که خداوند از یکایک اعمال آن‌ها با خبر است، ولی به بزرگواری خویش همانگونه که در دنیا عیوب و گناهان آن‌ها را نادیده می‌گرفت و در آنجا نیز مورد عفو و بخشش قرار می‌دهد [۵]. در مقابل آن، «مناقشه» قرار دارد یعنی حساب بسیار دقیق که هیچ‌‌گونه مسامحه و گذشتی در آن دیده نمی‌شود [۶]. در حدیثی دیگر نحوه برخورد خداوند با برخی از بندگان مومن اینگونه بیان شده است: خداوند در روز قیامت یکی از بندگان مومنش را فرا می‌خواند و از او می‌پرسد: آیا فلان گناه را بخاطر داری؟ و یکی پس از دیگری گناهان او را بر می‌شمارد. بنده، در پاسخ پروردگار می‌گوید: آری و یقین می‌کند که با این اعتراف، قطعاً هلاک خواهد شد. اما خداوند می‌فرماید: (ای بنده من) همانطوریکه در دنیا عیب‌های تو را از نظر مردم، پنهان کردم امروز نیز تو را مورد آمرزش قرار می‌دهم.
اما در مورد کافران و منافقان، خداوند می‌فرماید: ﴿وَيَقُولُ ٱلۡأَشۡهَٰدُ هَٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ أَلَا لَعۡنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلظَّٰلِمِينَ﴾[هود: ۱۸].
ترجمه: «و گواهان می‌گویند: اینان بر پروردگار خود، دروغ بسته‌اند. هان! نفرین خدا برستمگران باد».
[۵] فتح الباری. [۶] بخاری.