غوغای دوزخیان لحظه‌ای قبل از پرتاب در دوزخ
خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَى ٱلنَّارِ فَقَالُواْ يَٰلَيۡتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بَِٔايَٰتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٢٧ بَلۡ بَدَا لَهُم مَّا كَانُواْ يُخۡفُونَ مِن قَبۡلُۖ وَلَوۡ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنۡهُ وَإِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ ٢٨﴾[الأنعام: ۲۸].
ترجمه: «اگر تو آنان را مشاهده می‌کنی آنگاه که کنار آتش نگاه داشته شده‌اند و می‌گویند: ای کاش! به دنیا برگردانیده می‌شدیم و (در آنجا) آیات پروردگار را تکذیب نمی‌کردیم و از زمره مومنان می‌شدیم. بلکه کارهائی که قبلا پنهان می‌کرده‌اند، برای آنان آشکار گشته است. و اگر هم بر گردانده شوند، به سراغ همان چیزی می‌روند که از آن نهی شده‌اند. ایشان دروغگویند».
حافظ ابن کثیر، می‌گوید: خداوند، در این آیات، حالت کفار را که کنار آتش متوقف شده‌اند و با چشم، آنهمه غل و زنجیر و پدیده‌های هول‌انگیز را مشاهده می‌کنند، به تصویر کشیده است. آن‌ها از دست پاچگی می‌گویند: ﴿يَٰلَيۡتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ﴾ [۶٩].
از میان بقیه آرزوها، این آرزو واقعا تعجب‌آور است که می‌گویند: ﴿وَنَكُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ﴾«و آنجا در زمره مومنان درآییم». درحالیکه یک عمر با مومنان و کلمه توحید در ستیز بودند، و همواره داعیان توحید و ایمان را به باد تمسخر می‌گرفتند. اینک چه شده که آرزوی ایمان می‌کنند. درحالیکه وقت چنین آرزویی نیست، چرا در دنیا چنین نکردند؟! خداوند می‌فرماید: فرضا اگر به دنیا برگردند بازهم همان راه قبلی را در پیش خواهند گرفت».
آری. نفاق خصلت بسیار زشتی است و این هم نتیجه نفاق. حتی اینجا که شعله‌های آتش، در برابر دیدگانشان زبانه می‌کشد، دست از سر آن‌ها برنمی‌دارد، گمان می‌کنند خداوند به راز دل‌هایشان آگاه نیست. و می‌توانند با حیله و دروغ، از عذابش نجات یابند! غافل از اینکه کفر و نفاقشان که در دنیا مخفی بود اینک آشکار می‌گردد ﴿بَدَا لَهُم مَّا كَانُواْ يُخۡفُونَ مِن قَبۡلُ﴾.
ابن کثیر می‌گوید: درخواست آنان برای بازگشت به دنیا، بخاطر ایمان و عمل صالح نیست، بلکه از ترس عذابی که می‌بینند، درخواست می‌کنند تا با بازگشت به دنیا و کار نیک، از آن، نجات پیدا کنند. خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَوۡ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنۡهُ وَإِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ﴾«فرضاً اگر بازگردانیده شوند، بازهم همان راه قبلی را در پیش خواهند گرفت».
[۶٩] تفسير ابن كثير.