کاوشی پیرامون بهشت و دوزخ

گفتار دوم: دروازه‌های بهشت

بهشت دروازه‌هایی دارد که مؤمنان و فرشتگان از آن‌ها وارد بهشت می‌شوند.

﴿جَنَّٰتِ عَدۡنٖ مُّفَتَّحَةٗ لَّهُمُ ٱلۡأَبۡوَٰبُ ٥٠﴾[ص: ۵۰].

«باغ‌های جاویدان بهشت و دروازه‌ها به روی ایشان باز است‏»‏.

﴿وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يَدۡخُلُونَ عَلَيۡهِم مِّن كُلِّ بَابٖ ٢٣﴾[الرعد: ۲۳].

‏«‏و فرشتگان از هر دروازه بر آنان وارد می‌شوند‏»‏.

الله متعال به ما خبر داده است که دروازه‌ها هنگام رسیدن مؤمنان به آن‌جا، باز می‌شوند و فرشتگان، ورود مؤمنان به بهشت را تبریک می‌گویند.

﴿حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءُوهَا وَفُتِحَتۡ أَبۡوَٰبُهَا وَقَالَ لَهُمۡ خَزَنَتُهَا سَلَٰمٌ عَلَيۡكُمۡ طِبۡتُمۡ فَٱدۡخُلُوهَا خَٰلِدِينَ ٧٣﴾[الزمر: ۷۳].

‏«‏تا بدان گاه که به بهشت می‌رسند و دروزه‌های آن باز می‌شوند. نگهبانان بهشت بدیشان می‌گویند: درود بر شما، خوش آمدید؛ برای همیشه وارد بهشت شوید‏»‏.

در قرآن تعداد دروازه‌های بهشت، هشت عدد ذکر شده است. یکی از این درها که «ریان» نام دارد، ویژه‌ی روزه‌داران است. در صحیح بخاری از سهل بن سعدسروایت شده‌ است که‌ رسول الله صفرمود:

«فِي الْجَنَّةِ ثَمَانِيَةُ أَبْوَابٍ فِيهَا بَابٌ يُسَمَّى الرَّيَّانَ لَا يَدْخُلُهُ إِلَّا الصَّائِمُونَ، فَإذا دَخَلُوا أُغلِقَ فَلَم یَدخُلُ غَیرَهُم». [۱۷۳]

‏«‏بهشت هشت دروازه دارد. یکی از آن‌ها ریان نامیده می‌شود. در روز رستاخیز فقط روزه‌داران از این دروازه وارد می‌شوند و همین‌که‌ همه‌ی آنان داخل شدند، این دروازه بسته‌ می‌شود و دیگر کسی از آن داخل نمی‌گردد‏»‏.

یک دروازه از آنِ کسانی است که بسیار نماز می‌خوانند و دروازه‌ی دیگری برای صدقه‌دهندگان می‌باشد. در حدیث متفق علیه از ابوهریرهسروایت شده‌ است که‌ پیامبر صفرمود:

«مَنْ أَنْفَقَ زَوْجَيْنِ مِنْ شَيْءٍ مِنْ الْأَشْيَاءِ فِي سَبِيلِ الله دُعِيَ مِنْ أَبْوَابِ -يَعْنِي الْجَنَّةَ-: يَا عَبْدَ الله هَذَا خَيْرٌ. فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّلَاةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّلَاةِ وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجِهَادِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الْجِهَادِ وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّدَقَةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّدَقَةِ وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصِّيَامِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصِّيَامِ».

‏«‏هر کس یک جفت چیزی را در راه الله انفاق کند، از دروازه‌های بهشت خوانده می‌شود: ای بنده‌ی الله این بهتر است. هرکس اهل نماز باشد به دروازه ی نماز، هرکس اهل صدقه باشد به دروازه‌ی صدقه، هرکس اهل جهاد باشد به دروازه‌ی جهاد و هرکس اهل روزه باشد به دروازه‌ی روزه خوانده‌ می‌شود‏»‏.

ابوبکرسگفت: به‌ الله سوگند اگر کسی از همه‌ی دروازه‌ها خوانده‌ شود، دچار مشکل سرگردانی نمی‌گردد و از دری که وارد شود، هیچ زیانی نمی‌بیند. ای رسول خداص! آیا ممکن است کسی از همه‌ی دروازه‌ها خوانده‌ شود؟ فرمود: آری، امید دارم شما یکی از آن‌ها باشید. [۱۷۴]

منظور ابوبکرساز این سؤال، شخصی بود که‌ تمام ویژگی‌های خوب از جمله‌: نماز، روزه، صدقه، جهاد و... در او جمع شده‌ باشند، به‌ طوری‌که‌ از همه‌ی دروازه‌های بهشت خوانده‌ شود. پیامبر صبه‌ ما خبر داده است: کسی دو جفت ‏«‏طلا و نقره، درهم و دینار‏»‏ در راه الله انفاق کند، از هریک از هشت دروازه که بخواهد می‌تواند وارد شود.

مسلم، احمد و اهل سنن از امیر المؤمنین عمر بن خطابسروایت کرده‌اند که‌ پیامبر صفرمود:

«مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ رَفَعَ بَصَرَهُ إِلَى السَّمَاءِ ، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ فُتِحَتْ لَهُ ثَمَانِيَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ يَدْخُلُ مِنْ أَيِّهَا شَاءَ».

هرکس درست وضو بگیرد، سپس چشم‌ به سوی آسمان دوخته و بگوید: «أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله»، هشت دروازه‌ی بهشت برایش گشوده می‌شود؛ از هر دروازه‌ای که بخواهد، وارد می‌شود. [۱۷۵]

رسول الله صفرمود: دروازه‌ی «جنة الايمن»ویژه‌ی کسانی است که بدون حساب وارد بهشت می‌شوند. و سایر مومنان یا دیگر امت‌ها از دروازه‌های دیگر وارد می‌شوند.

در حدیث متفق علیه از ابوهریرهسروایت شده‌ است که:

«یَقُولُ اللهُ: يَا مُحَمَّدُ أَدْخِلِ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِكَ مَنْ لاَ حِسَابَ عَلَيْهِ مِنَ الْبَابِ الأَيْمَنِ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ وَهُمْ شُرَكَاءُ النَّاسِ فی الأبوَابِ الأُخری».

‏«‏الله متعال می‌فرماید: ای محمد! کسانی از امتت را که حساب و کتابی ندارند از باب الایمن داخل کن و آن‌ها در دیگر دروازه‌ها با سایر امت شریکند‏»‏. در ادامه‌ی حدیث درباره‌ی بزرگی دروازه‌های بهشت سخن به میان آمده است. فاصله‌ی میان دو طرف دروازه به اندازه‌ی مسافت میان مکه و هجر یا میان مکه و بصره است. در ادامه‌ی حدیث گذشته آمده است:

«وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا بَيْنَ الْمِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّةِ أَو ما بَينَ عَضادَتَي البَابَ كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَهَجَرَ وَكَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَبُصْرَى» [۱۷۶]

‏«‏سوگند به‌ ذاتی که‌ جان من در دست او است، فاصله‌ی میان دو طرف یا دو گوشه‌ی دروازه به اندازه‌ی مسافت میان مکه و هجر و میان مکه و بصره است‏»‏.

پیامبر صدر ضمن روایتی بیان داشتند که‌ دروازه‌های بهشت در ماه مبارک رمضان باز می‌شوند؛ در صحیحین و مسند احمد از ابوهریره‌سروایت شده‌ که‌ پیامبرصفرمود:

«إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ»و در روایت دیگری آمده است: «فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ» [۱۷۷].

‏«‏وقتی ماه رمضان فرا می‌رسد، دروازه‌های آسمان گشوده‌ می‌شوند‏»‏ و در روایتی دیگر ‏«‏ دروازه‌های بهشت گشوده و دروازه‌های دوزخ بسته‌ می‌شوند‏»‏.

در برخی روایات در مورد فاصله‌ی میان دو طرف دروازه، مسیر چهل سال بیان شده است. احمد در مسند خود و ابونعیم در «الحلیة» به‌ سندی صحیح از حکیم بن معاویه‌ از پدرش معاویه‌سنقل کرده‌ است که‌ پیامبر صفرمود:

«أَنَّ مَا بَيْنَ مِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّةِ مَسِيرَةُ أَرْبَعِينَ سَنَةً وَلَيَأْتِيَنَّ عَلَيْهَا يَوْمٌ وَهُوَ كَظِيظٌ»

‏«‏فاصله‌ی میان دو طرف دروازه‌ی بهشت، مسیر چهل سال است. بهشتیان چنان وارد می‌شوند که‌ در فاصله‌ی یک روز آن‌را می‌پیمایند‏»‏

[۱۷۳] النهایة ابن کثیر (۲/۲۱۴) [۱۷۴] قبلی، همان صفحه [۱۷۵] قبلی، همان صفحه [۱۷۶] قبلی، (۲/۲۲۱) [۱۷۷] مشکاة المصابیح (۱/۶۱۲)