گفتار پنجم: نهرهای بهشت
الله متعال به ما خبر داده است که در زیر درختان بهشت، رودهایی روان است:
﴿وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أَنَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ﴾[البقرة: ۲۵].
«و کسانی را که ایمان آوردند و عمل شایسته انجام می دهند، به بوستان‌هایی مژده بده که زیر درختانش نهرها روان است».
و گاهی چنین می‌فرماید:
﴿أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ جَنَّٰتُ عَدۡنٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهِمُ ٱلۡأَنۡهَٰرُ﴾[الکهف: ۳۱].
«آنان کسانی هستند که بوستان‌هایی جاویدان دارند در زیر -کاخ‌ها و درختان- آن نهرها روان است».
در حدیث معراج آمده است: «رَأَى أَرْبَعَةَ أَنْهَارٍ يَخْرُجُ مِنْ أَصْلِهَا نَهْرَانِ بَاطِنَانِ وَنَهْرَانِ ظَاهِرَانِ، فَقُلْتُ: مَا هَذِهِ الأَنْهَارُ يَا جِبْرِيلُ؟ فَقَالَ: أَمَّا الْبَاطِنَانِ فَنَهَرَانِ فِي الْجَنَّةِ وَأَمَّا الظَّاهِرَانِ فَالنِّيلُ وَالْفُرَاتُ» [۱۹۲].
«چهار رود را دیدم که از ریشه‌ی آن [۱۹۳]بیرون می‌آمدند؛ دو رود از بیرون و دو رود دیگر پنهانند. رسول اللهصمی‌فرماید: از جبرئیل پرسیدم: این رودها چه هستند؟ فرمود: دو رود پنهان از نهرهای بهشتند، اما دو نهر نمایان نیل و فرات هستند».
در صحیح مسلم آمده است: سبحان، جیحان، نیل و فرات همه از رودهای بهشتی هستند.
بهشتی بودن این رودها بدین معناست که اصل این رودها در بهشت است همان‌طور که اصل انسان از بهشت است؛ پس با توجه به این توجیه، حدیث تعارضی با این واقعیت که رودها از زمین می‌جوشند، ندارد و اگر منظور چنین نباشد، در آن‌صورت حدیث از امور غیبی به شمار می‌آید و ایمان بدان و تصدیق آن از جمله واجبات غیبی است. [۱۹۴]
قاری می‌گوید: این چهار رود بدان جهت از رودهای بهشت هستند که در آن‌ها شیرینی آب، گوارایی و برکت الهی وجود دارد و پیامبران از آن‌ها گذر کرده و نوشیده‌‌اند. [۱۹۵]
از دیگر رودهای بهشتی کوثر است که الله متعال آن‌را به رسولش صعطا نمود:
﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ ١﴾[الکوثر: ۱].
«ما کوثر را به تو عطا کردیم».
در صحیح بخاری از انس بن مالکسروایت شده است که پیامبر صفرمود:
«بَيْنَمَا أَنَا أَسِيرُ فِي الْجَنَّةِ إِذَا أَنَا بِنَهَرٍ حَافَتَاهُ قِبَابُ الدُّرِّ الْمُجَوَّفِ قُلْتُ: مَا هَذَا يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَذَا الْكَوْثَرُ الَّذِي أَعْطَاكَ رَبُّكَ فَإِذَا طِينُهُ -أَوْ طِيبُهُ- مِسْكٌ أَذْفَرُ». [۱۹۶]
«در حالی‌که در بهشت راه می‌رفتم، ناگهان با رودی برخوردم که گنبدهایی از مروارید آن‌را در برگرفته بود. پرسیدم: ای جبریل! این چیست؟ گفت: این همان کوثری است که پروردگار به تو داده است. دیدم که خاک آن از مسک است».
ابن عباسسکوثر را به همه‌ی آن خیر و برکت تفسیر می‌کرد که الله متعال آن‌را به پیامبرش عطا کرده بود. ابو بشر به سعید بن جبیر راوی این تفسیر از ابن عباسسگفت: کسانی هستند که آن‌را به رودی در بهشت تفسیر می‌کنند. سعید گفت: آن رودی در بهشت است از جمله‌ی خیر و برکت فراوانی است که الله متعال به پیامبرش بخشیده است. [۱۹۷]
حافظ ابن کثیر همه‌ی روایت‌های مربوط به حوض کوثر را جمع نموده است. از جمله حدیثی است که مسلم از انسسروایت کرده است که پیامبر صپس از نزول آیه‌ی: ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ ١﴾فرمود:
«أَتَدْرُونَ مَا الْكَوْثَرُ». فَقُلْنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ «فَإِنَّهُ نَهْرٌ وَعَدَنِيهِ رَبِّى عَزَّ وَجَلَّ عَلَيْهِ خَيْرٌ كَثِيرٌ.
آیا می دانید کوثر چیست؟ گفتند: الله و رسولش بهتر می‌دانند. فرمود: آن رودی است که الله متعال آن را به من وعده داده است.
و در حدیث انسسدر مسند احمد چنین آمده است که پیامبر صفرمود:
«أُعْطِيتُ الْكَوْثَرَ فَإِذَا هُوَ نَهَرٌ يَجْرِي كَذَا عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ حَافَّتَاهُ قِبَابُ اللُّؤْلُؤِ لَيْسَ مَشْفُوفًا فَضَرَبْتُ بِيَدِي إِلَى تُرْبَتِهِ فَإِذَا مِسْكَةٌ ذَفِرَةٌ وَإِذَا حَصَاهُ اللُّؤْلُؤُ»
«کوثر به من داده شد. وقتی بدان نگاه کردم، دیدم رودی است که بر روی زمین جاری است، گنبدهایی از مروارید آن‌را احاطه کرده‌اند و بدون سقف است. دستم را روی خاک آن گذاشتم، خاکش مسک و سنگ‌ریزه‌هایش مروارید بودند».
در روایت مسند از انسسبا سندی مرفوع آمده است:
«هُوَ نَهَرٌ أَعْطَانِيهِ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي الْجَنَّةِ تُرَابُهُ الْمِسْكُ مَاؤُهُ أَبْيَضُ مِنْ اللَّبَنِ وَأَحْلَى مِنْ الْعَسَلِ تَرِدُهُ طَيْرٌ أَعْنَاقُهَا مِثْلُ أَعْنَاقِ الْجُزُرِ»
«کوثر رودی در بهشت است. الله متعال آن‌را به من عطا نمود. خاکش مسک، آبش از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است. پرندگانی از آن می‌نوشند که گردن‌های درازی مانند گردن شتر دارند».
حافظ ابن کثیر روایات فراوان دیگری در این مورد نقل کرده است. اگر می‌خواهید به احادیث بیشتری دست یابید، به کتاب «النهایة: ۲/۲۴۶» مراجعه نمایید.
همه‌ی رودهای بهشت آب نیستند؛ بلکه برخی شیر، برخی شراب و برخی عسل پاک می‌باشند.
الله متعال می‌فرماید:
﴿مَّثَلُ ٱلۡجَنَّةِ ٱلَّتِي وُعِدَ ٱلۡمُتَّقُونَۖ فِيهَآ أَنۡهَٰرٞ مِّن مَّآءٍ غَيۡرِ ءَاسِنٖ وَأَنۡهَٰرٞ مِّن لَّبَنٖ لَّمۡ يَتَغَيَّرۡ طَعۡمُهُۥ وَأَنۡهَٰرٞ مِّنۡ خَمۡرٖ لَّذَّةٖ لِّلشَّٰرِبِينَ وَأَنۡهَٰرٞ مِّنۡ عَسَلٖ مُّصَفّٗىۖ﴾[محمد: ۱۵].
«وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده است -چنین است که- در آن رودهایی از آب –زلال- است که گندیده و بدبو نگشته است و رودهایی از شیر است که طعم آن دگرگون نمی‌شود و رودهایی از شراب لذت‌بخش برای نوشندگان است و رودهایی از عسل خالص و پالوده است».
در سنن ترمذی با سند صحیح از حکیم بن معاویه روایت شده است که رسول اللهصفرمود:
«إِنَّ فِي الْجَنَّةِ بَحْرَ الْعَسَلِ، وَبَحْرَ الْخَمْرِ، وَبَحْرَ اللَّبَنِ، وَ بَحْرَ الْمَاءِ، ثُمَّ تُشَقَّقُ الأَنْهَارُ بَعْدُ». [۱۹۸]
«در بهشت دریای عسل، دریای شیر، دریای شراب و دریای آب وجود دارد و سایر رودها از این دریاها سرچشمه می‌گیرند».
پس رودهای بهشت از این دریاها سرچشمه می‌گیرند. رسول الله صدرباره‌ی رودی در بهشت بنام «بارق» به ما خبر داده است. بارق در بهشت قرار دارد و در عالم برزخ شهیدان در نزدیکی همین رود نگه‌داری می‌شوند. در مسند احمد، معجم طبرانی و مستدرک حاکم از ابن عباسسروایت شده است که رسول الله صفرمود:
«الشُّهَدَاءُ عَلَى بَارِقِ نَهَرٍ بِبَابِ الْجَنَّةِ فِي قُبَّةٍ خَضْرَاءَ يَخْرُجُ عَلَيْهِمْ رِزْقُهُمْ مِنْ الْجَنَّةِ بُكْرَةً وَعَشِيًّا» [۱۹۹]
«شهیدان روی «بارق» قرار می‌گیرند. بارق همان رودی است که در کنار دروازه‌ی ورودی بهشت در گنبدی سبز رنگ قرار گرفته است. هر روز صبح و شام، روزی آن‌ها از بهشت بیرون می‌آید».
[۱۹۲] صحیح مسلم، کتاب الإیمان، باب إسراء (۱/۱۵۰)، شماره (۱۶۴) [۱۹۳] منظور سدرة المنتهی است. [۱۹۴] سلسله الاحادیث الصحیحه (۱/۱۸) [۱۹۵] تعلیمات شیخ ناصر و مشکاة المصابیح (۳/۸۰) [۱۹۶] صحیح بخاری، کتاب: الرقائق، باب فی الحوض. فتح الباری (۱۱/۴۶۳) [۱۹۷] قبلی، همان صفحه. [۱۹۸] جامع الاصول (۱/۵۰۷) [۱۹۹] صحیح جامع الصغیر (۳/۲۳۵)