گنجینه اصطلاحات فقهی و اصولی

فهرست کتاب

کسانی که امام مالک، «موطأ» را از آن‌ها روایت کرده است

کسانی که امام مالک، «موطأ» را از آن‌ها روایت کرده است

امام مالک، «موطأ» را از افراد زیادی که شمارشان به ۹۵ نفر می‌رسد، روایت کرده است، و از میان صحابه نیز از ۸۵ مرد و ۲۳ زن، و از میان تابعین از ۴۸ تن، روایات «موطأ» را فراگرفته و گردآوری و تدوین نموده است.

و جالب اینجاست که تمام رجال «موطأ»، به جز شش نفر که امام مالک از آن‌ها روایت نموده، از ساکنان مدینه‌ی منوره می‌باشند، و آن شش نفر که از مدینه نمی‌باشند عبارتنداز:

۱- «ابوالزبیر» از مکه‌ی مکرمه.

۲- «حمید الطویل» و «ایوب سختیانی» از بصره.

۳- «حمید الطویل» و «ایوب سختیانی» از بصره.

۴- «عطاء بن عبدالله» از خراسان.

۵- «عبدالکریم بن مالک جزری» از اهل جزیره.

۶- «ابراهیم بن ابی عبلة» از شام.

کسانی که موطأ را از مالک فراگرفته و به روایت آن پرداخته‌اند:

در حقیقت، کسانی که به فراگیری موطأ و روایت آن مشغول شده بودند، همان شاگردان امام مالک بودند که «قاضی عیاض»، شمار آن‌ها را به شصت و اندی نفر، ذکر کرده است. و «غافقی» بیان می‌دارد که «موطأ» به ۱۲ روایت نقل شده است که در عصر کنونی ما (در نسخه‌های چاپی کتاب)، فقط دو روایت از روایات موطأی امام مالک متداول و معمول است:

۱- روایت محمد بن حسن شیبانی، شاگرد امام ابوحنیفه.

۲- روایت «یحیی بن یحیی لیثی بربری اندلسی» (متوفی ۲۳۴ه‍)، از شاگردان خود امام مالک. و روایت «محمد بن حسن» از لحاظ عدد (در برخی از ابواب فقهی، و در مقدار احادیث) از روایت «یحیی بن یحیی» کمتر است.

علماء و صاحبنظران اسلامی و دانشوران دینی، از لحاظ صحت و درستی سند، موازنه و مقایسه‌ای را در میان این دو روایت (روایت محمد و روایت یحیی) نموده‌اند که در نتیجه، برخی روایت امام محمد بن حسن، و بیشتر آن‌ها روایت یحیی را از لحاظ صحت، ترجیح داده‌اند.

امام محمد بن حسن شیبانی گهگاهی در ضمن ایراد مسائل فقهی «موطأ»، رأی و نظر خویش را نیز برخلاف امام مالک بیان می‌کند، چنان‌که این کار را با استادش امام ابوحنیفه در «کتاب الاثار»، و با ابویوسف و ابوحنیفه در کتب «ظاهر الروایه» (که نقل کننده‌ی مذهب و فقه حنفی می‌باشد) می‌کند.

به هر حال، باید دانست که اختلاف در میان دو روایت (روایت محمد و روایت یحیی)، چالش‌آفرین و بحران‌ساز و حادّ و بزرگ نیست، بلکه هر دو روایت، مبتنی بر اصل و اساسی واحد، پی‌ریزی و نهادینه شده‌اند و بدون هیچ تردیدی، سند هر دو (در کل روایات)، درست و صحیح می‌باشد.