سود از نظر اسلام و اقتصاد

اضرار اجتماعی سود

در این قسمت اضرار(ضررهای) اجتماعی سود را مورد بحث قرار می‌دهیم مسأله‌ای که دو نفر در آن اختلاف ندارند، این است در جامعه که امتیازطلبی بین افراد آن حکمفرما باشد و یکی دیگرش را بدون در نظر داشت فایده‌ی مادی مساعدت نکند و حالت حاجت، تنگدستی و فقر یکی، فرصتی باشد برای تمول و استثمار و شکار مادی برای دیگری، و مصلحت طبقه‌ی ثروتمند و سرمایه‌دار مخالف مصلحت عموم مردم واقع شود، این جامعه و امثال آن هیچ گاه نمی‌تواند که بر پایه‌های مستحکم و متین اجتماعی استوار باشد، بلکه افراد و اجزای آن رو به تشتت و تفکیک و تجزیه است و اگر عوامل و اسباب دیگری در این صدد کمک کند افراد آن در مابین خود از روحیه‌ی تعاون، تساند، همدردی و تکامل برخوردار بودند و اوصاف کرم، سخاوت و مروت در بین‌شان حکم‌فرما باشد در این وقت اگر یک عضو آن احساس کند که عضو دیگری به کمک و همدردی ضرورت دارد بدون درنگ و تاخیر دست تعاون را طرف او دراز می‌کند و چیزی‌که در قدرت دارد از وی دریغ نمی‌دارد و اغنیاء و ثروتمندان با فقراء و مساکین مساعدت‌های مالی و اقتصادی می‌نمایند و یا کم از کم با ایشان عدالت و انصاف را مراعات می‌کنند. نتیجه‌ی حتمی این وضع در خصوص افراد چنین می‌شود که روحیه‌ی تعاون و تعاطف و تراحم بین آن اجتماع پیدا شده است و روز به روز رو به ازدیاد می‌گردد و افراد آن یکی بر دیگری نزدیک‌تر شده‌اند و هیچ عامل و سببی نمی‌تواند، باعث بروز اختلافات داخلی و تصادم جامعه‌ی مذکور گردد، زیرا افراد آن اجتماع یکی، دیگری را یاور مددکار و همدرد و برادر خود می‌دانند و شکی نیست که این اجتماع نسبت به اجتماع اولی زودتر بسوی ترقی، کمال، انکشاف و پیشرفت قدم می‌گذارد.

این بود درباره‌ی افراد، فعلاً شما خود می‌توانید که ملت‌ها و اقوام مختلف روی زمین را در رابطه‌ی بین المللی‌شان با افراد اجتماع قیاس کنید، زیرا در صورتی‌که یک مملکت با مملکت همسایه‌اش از در لطف، کرم، احسان، شفقت، صبر و حوصله، گشادگی پیشانی پیش آمده و در رفع مصائب و تکالیف آن بکوشد، ناممکن است که از جانب مقابل جواب و عکس العملی غیر از اخلاص، محبت و اظهار شکران چیز دیگری را مشاهده کند و اگر یک مملکت بر مملکت همسایه ظلم نماید یا در مقابل آن جفاکاری، بخل، تنگ نظری و بدبینی نماید و از نزول مصائب به روی فرصت را غنیمت داریم، سوء استفاده نماید و با این طریق منفعت مادی بدست آورد، ناممکن است که در دل همسایه‌اش ذره‌ای از شفقت، محبت و صداقت و اخلاص باقی بماند.

ممکن است بیاد داشته باشید، وقتی‌که انگلستان بعد از جنگ جهانی دوم از آمریکا خواست تا موافقت‌نامه‌ی قرضه‌ی بزرگی را که بنام موافقت‌نامه‌ی برتین و ود معروف است، امضاء نماید و آمریکا هم در این جنگ هم‌پیمان و هم‌پکت انگلستان بود و خواهش داشت تا به وی قرضه‌ی بدون سود بدهد و لیکن آمریکا با هم‌پیمان بودنش راضی نشد که بدون گرفتن ربا بر انگستان قرضه بدهد و انگلستان نظر به ضرورت وقت و مبتلا بودن به مشکلات زیاد قرضه را با شرایط سود پذیرفت و لیکن تاثیراتی را که این معامله در ملّت انگلستان گذاشت، شما خود می‌توانید که از خواندن مقالات و خطابه و بیانیه‌های سیاستمداران، نویسندگان و ژورنالیستان بزرگ انگریز درک کنید.

لارد کنیز نماینده‌ی ملّت انگلیس وقتی‌که از امریکا بعد از امضای چنین معاهده‌ای برگشت در مجلس لاردها چنین گفت درد و حزن شدیدی که در امضای این قرارداد از طرف ایالات متحده امریکا به من اصابت نموده است، قطعاً قابل فراموشی نیست. زیرا او در این حالت هم به ما بدون گرفتن سود قرضه نداد. آقای چرچیل با آنکه دوست و طرفدار آمریکا بود چنین گفت: من از خلال این روش و سلوک آمریکا که مبنی‌بر حب مال است در مقابل ما، احساس بسی خطر می‌کنم و حقا که این معاهده اثرات بد و ناگواری را بین ما و امریکا به یادگار گذاشت، وقتی‌که دکتر والتن وزیر مالیه این معاهده را به غرض اخذ نظریه و تصدیق پارلمان به نمایندگان ملّت انگلیس تقدیم کرد چنین گفت:

این بار ثقیلی را که بعد از حرب در پشت خود بر می‌داریم جایزه‌ای است در عوض فداکاری و قربانی‌های ما و تحمل مشکلات و تکالیفی که ما به غرض بدست آوردن منافع مشترک آن‌ها را قبول‌دار شدیم و مؤرخین درباره‌ی این یگانه جایزه در نوع خود آراء و نظریات خویش را ظاهر خواهند نمود، ما از امریکا تقاضای قرضه‌ی حسنه و بدون سود کردیم و لیکن او در جواب برای ما گفت: این سیاست عملی و تطبیقی نیست.

این است تاثیرات طبیعی ربا و عکس‌العمل روحی که در هر وقت از آن ظاهر می‌شود، برابر است که افراد در بین خود این معامله را اجراء کنند یا ملت‌ها و انگلیسی‌ها تا امروز اعتراف ندارند که داد و ستد سود چیز بد و نامطلوبی باشد و اگر شما بخواهید از یکی آن‌ها قرضه‌ی بدون سود طلب کنید، بر شما تمسخر می‌نمایند و شما را به سفاهت و کم‌خردی منسوب می‌نماید و می‌گوید: این راه تجارت عملی نیست و لیکن وقتی‌که ملّت انگلیس از یک دوست صدیق خود طریق تجارت عملی را در برابر خویش مشاهده کرد، آه و فغان وی به آسمان بلند شد و به تمام دنیا شهادت داد که سود گرفتن عملی است که باعث پراکندگی و دوری دل‌ها گردیده است و روابط و علایق بین مردم را بر هم می‌زند.