فصل پنجم: اقسام ربا و حکم هر کدام

طوری‌که در سابق تذکر دادیم، ربا عبارت از زیادتی است که دائن در مقابل تمدید وقت از مدیون می‌ستاند و این نوع ربا را به اصطلاح شرعی ربای نسئیه – تاجیل و یا تمدید – می‌گویند و این همان ربایی است که قرآن کریم نصا و صریحاً آن ‌را حرام قرار داده است و سلف صالح و امامان دین و مجتهدین گرامی در قرون مختلف به حرمت آن اجماع نموده‌اند که در این باره هیچ عصری از عصور در حرمت آن هیچ شک و تردیدی وارد نشده است. لکن از اصول دین اسلام است وقتی‌که چیزی را حرام قرار می‌دهد تمام وسایل و راههایی که به آن مواصلت می‌کند، همه را مسدود می‌سازد تا مسلمان اصلاً به آن توسل نجوید و به آن نزدیک نتواند بشود و این مطلب، مفهوم آن حدیث تمثیلی است که حضرت محمد  ج برای اصحابش بیان می‌دارد و می‌گوید: «هر کدام از حلال و حرام ظاهر و واضح است و در بین این هر دو اموری وجود دارد که انسان در حکم آن اشتباه می‌کند و بسیاری از مردم حکم آن‌ را نمی‌توانند بفهمند، کسی‌که از این امور اشتباهی بپرهیزد دین و شرف خود را پاک نگهداشته است و این همانند چوپانیست که رمه‌ی خود را در اطراف و حدود کشتزار کسی می‌چراند و نزدیک می‌شود که گوسفندان در کشتزار داخل شوند، آگاه باشید که هر زمینی حدود دارد و حدود خداوندی در روی زمین، محارم اوست که به آن محارم نزدیک نباید شد».

این است حکمتی که خداوند مراعات آن‌ را لازم گردانیده است و هر حرام را قسمی تمثیل کرده است که باید انسان در برابر آن کراهیت و بدبینی نشان بدهد و قیود مختلف چه خفیف و چه شدیدی را در آن وضع کرده است که حتی وسایل ارتکاب آن‌ را هم از بین می‌برد.

در ابتدای اسلام از همان ربا مردم را منع کرد که توسط قرض صورت می‌گرفت. طوری‌که از اسامه ابن زید از حضرت محمد  ج روایت شده است که فرمود: «ربا در نسیه دادن است» و در روایت دیگری چنین آمده است که: «ربا فقط منحصر به تاجیل و تمدید وقت است و در ما بعد بر اساس ضرورت این حدود خود را به وسایل و قیودی حفاظت نمود که باید هیچ کس به آن نزدیک نشود چه چنانی‌که در آن بیفتد و یا از آن تجاوز نماید».

از جابر ابن عبدالله روایتی است که گفت: «حضرت رسول الله  ج کسی را که سود می‌خورد و دیگری را می‌خوراند و شاهد و کاتب آن‌ را لعنت گفت و فرمود که همه‌شان در این برابر و مساویند». این حدیث را مسلم، احمد، ابوداود و ترمذی روایت کرده‌اند و مانند آن روایات دیگری است که حضرت محمد  ج در آن از ربای‌های فضل یا زیارت نهی کرده است.