تعلیقاتی بر عقیده ی واسطیه شیخ الاسلام ابن تیمیه

درجات ايمان به قضا و قدر

ایمان به قضاء و قدر دو درجه دارد، كه هر درجه دو مسئله را متضمن می‌شود: درجه اول: ((علم)) و ((كتابت)) را متضمن می‌شود. و دلیل آن این قول خداوند تعالی است:﴿أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُ مَا فِي ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۚ إِنَّ ذَٰلِكَ فِي كِتَٰبٍۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ ٧٠﴾[الحج: ۷۰]. (معنی): «آیا نمی‌دانی كه خداوند بر آنچه در آسمان و زمین است آگاه است، تمام آنها در لوح محفوظ نگاشته شده‌اند، و این امر، بر خداوند بسیار آسان است». پس علم این است كه به علم خداوند كه همه چیز را احاطه كرده است، به صورت جمله و تفصیل ایمان بیاوری. و كتابت به این معنا است كه خداوند مقادیر همه چیز را در لوح محفوظ، بر حسب علم خویش نوشته است. و بر چند نوع است:

نوع اول: عبارت است از كتابت در لوح محفوظ كه پنجاه هزار سال قبل از خلقت آسمانها و زمین انجام گرفته است. و دلیل آن این سخن رسول جاست: «ان الله لـما خلق القلم قال له اكتب قال رب وما اكتب؟ قال: اكتب ما هو كائن الى يوم القيامة». (معنی): «به راستی كه خداوند هنگامی كه قلم را خلق نمود به او گفت: بنویس. و قلم گفت: ای پروردگار چه بنویسم؟ و خداوند گفت: بنویس هر آنچه را كه تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد».

نوع دوم: كتابت عمر است، و عبارت از هر آن چیزی است كه فرشته موكل ارحام، پس از اینكه جنین چهار ماهه شد، در شكم مادر بر جنین می‌نویسد. فرشته مامور می‌گردد تا رزق، اجل، عمل، و اینكه آیا سعادتمند، و یا شقاوتمند خواهد شد را بر جنین بنویسد. و دلیل آن حدیث ابن مسعود س است كه در صحیحن ثابت است. و این درجه را غلو گویان ((قدریه)) انكار می‌كنند.

درجه دوم: متضمن دو امر می‌گردد كه همان ((مشیت)) و ((خلق)) است. و دلیل مشیت این قول خداوند است كه: ﴿وَيَفۡعَلُ ٱللَّهُ مَا يَشَآءُ﴾[ابراهیم: ۲۷]. (معنی): «و خداوند هر چه بخواهد می‌كند». و دلیل خلق این آیه است كه: ﴿ٱللَّهُ خَٰلِقُ كُلِّ شَيۡءٖ﴾ [الزمر: ۶۲]. (معنی): «خداوند خالق همه چیز است». و اما مشیت به این معنی است كه به مشیت عامه خداوند ایمان داشته باشی، و این مسئله كه هر چه او بخواهد، خواهد شد، و هرچه كه او نخواهد، نخواهد شد و این مشیت، افعال او و افعال خلقش را شامل می‌شود. و خداوند در مورد افعالش می‌فرماید: ﴿وَلَوۡ شِئۡنَا لَأٓتَيۡنَا كُلَّ نَفۡسٍ هُدَىٰهَا﴾[السجدة: ۱۳]. (معنی): «و اگر می‌خواستیم همه را هدایت می‌كردیم». و در مورد افعال خلقتش می‌فرماید: ﴿وَلَوۡ شَآءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ﴾[الأنعام: ۱۱۲]. (معنی): «و اگر خداوند می‌خواست، آن را انجام نمی‌دادند». و اما خلق به این معنی است كه ایمان داشته باشی كه خداوند خالق همه چیز است، چه از فعل خودش و چه افعال بندگانش. دلیل خلق در فعل خودش این آیه است: ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ﴾[الأعراف: ۵۴]. (معنی): «به راستی پروردگار شما كسی است كه آسمانها و زمین را در شش روز خلق كرد». و دلیل خلق در افعال بندگانش، این آیه است: ﴿وَٱللَّهُ خَلَقَكُمۡ وَمَا تَعۡمَلُونَ ٩٦﴾[الصافات: ۹۶]. (معنی): «خداوند شما و هر آنچه انجام می‌دهید را خلق نموده است». و دلیل اینكه او خالق افعال بندگانش می‌باشد این است كه، فعل بنده از روی اراده و قدرت صادر می‌شود، و خلق كننده اراده و قدرت بنده، خداوند است.