۱- بلاغ مبين و روشنگر
پیامبران سفیران الله متعال بسوی بندگان و حاملان وحیاند و نخستین کار مهم شان، رساندن امانتی بود که بسوی بندگان الله متعال حمل میکردند:
﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ مِن رَّبِّكَۖ وَإِن لَّمۡ تَفۡعَلۡ فَمَا بَلَّغۡتَ رِسَالَتَهُۥۚ﴾[المائدة: ۶۷].
«ای فرستاده - الله متعال، محمّد مصطفی!- هر آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است - به تمام و کمال و بدون هیچ گونه خوف و هراسی، به مردم- برسان - و آنان را بدان دعوت کن- و اگر چنین نکنی، رسالت الله متعال را - به مردم- نرساندهای.»
چون پیغمبران بر خلاف عقاید مردم امر به چیزی که باب طبع آنها نبوده و یا امر به ترک عادات ناپسندشان، میکنند، لازمه این تبلیغ، شجاعت، دلاوری و بیباکی از مردم است.
﴿ٱلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَٰلَٰتِ ٱللَّهِ وَيَخۡشَوۡنَهُۥ وَلَا يَخۡشَوۡنَ أَحَدًا إِلَّا ٱللَّهَۗ﴾[الأحزاب: ۳۹].
«- پیغمبران پیشین، یعنی آن - کسانی که - برنامهها و- رسالتهای الله متعال را - به مردم میرساندند- و از او میترسیدند و از کسی جز الله متعال نمیترسیدند»
بلاغ مبین، تلاوت نصوص و آیاتی است که الله متعال، بدون کاستن یا اضافهکردن، وحی کرده است، میباشد.
﴿كَمَآ أَرۡسَلۡنَا فِيكُمۡ رَسُولٗا مِّنكُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِنَا وَيُزَكِّيكُمۡ وَيُعَلِّمُكُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَيُعَلِّمُكُم مَّا لَمۡ تَكُونُواْ تَعۡلَمُونَ ١٥١﴾[البقرة: ۱۵۱].
«و همچنین - برای تکمیل نعمت خود بر شما - پیغمبری را از خودتان در میان شما برانگیختم که آیات - قرآن - ما را برای شما تلاوت میکند».
در صورتی که بلاغ، نصوص و آیات تلاوت شده نباشد، بلاغ بیان اوامر، نواهی، معانی و علومی است که الله متعال بدون ایجاد تغییر و تبدیل در آنها، وحی نموده است.
همچنین از جمله روشهای تبلیغ این است که فرستادهی الله متعال، آنچه که برای بندگان به او الهام شده، را تبیین نماید؛ زیرا که پیامبر بیش از دیگران میتواند معنی و مفهوم آیات الله متعال را بفهمد و درک کند؛ در این باره هم الله متعال خطاب به رسول خود صمیفرماید:
﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ ٤٤﴾[النحل:۴۴].
«قرآن را بر تو نازل کردهایم تا این که چیزی را برای مردم روشن سازی که برای آنان فرستاده شده است - که احکام و تعلیمات اسلامی است- شاید آنان - قرآن را مطالعه کنند و درباره مطالب آن - بیندیشند».
رسول الله گاهی با گفتار خود وحی را تبیین مینمود؛ ایشان مطالب متعدّدی که فهم آن برای اصحاب مشکل بود، را توضیح میداد؛ مانند توضیح واژهی «ظلم» در آیه زیر:
﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢﴾[الأنعام: ۸۲].
«کسانی که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نیامیختند، امنیت و آرامش، سزاوار ایشان است و آنان همان راهیافتگان - راه حق و حقیقت- هستند».
رسول اللهصبیان نمود که منظور از «ظلم» در آیه مذکور، «شرک» است، نه ظلم به نفس و گناهکردن.
و دیگر آیات مختصر، در مورد نماز، روزه، حجّ و دیگر احکام الهی، که رسول اللهصبا گفتار و بیان خویش، برای صحابه توضیح دادند.
اما توضیح و تبیین، به گفتار محدود نمیگردد، بلکه شامل عمل هم میباشد؛ چرا که افعال و کردار رسول اللهصدر انجام نماز، زکات، حجّ و دیگر فروع، روشنگر و تفسیر قسمت عمدهای از نصوص و آیات قرآن بوده است.
وقتی مردم به جای اجابت، از قبول دعوت پیامبران رویگردان میشدند، پیامبران بر ابلاغ مبین بسنده میکردند.
﴿وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا عَلَيۡكَ ٱلۡبَلَٰغُۗ﴾[آل عمران: ۲۰].
«و اگر سرپیچی کنند - نگران مباش؛ زیرا - بر تو فقط ابلاغ - رسالت- واجب است و الله متعال بینا به - اعمال و عقائد- بندگان است».