موضع‌گیری آخرین رسالت آسمانی، نسبت به رسالتهای پیشین
الله متعال، این را در بخشی از یک آیه، خاطرنشان کرده و می‌فرماید:
﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَمُهَيۡمِنًا عَلَيۡهِۖ فَٱحۡكُم بَيۡنَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۖ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَهُمۡ عَمَّا جَآءَكَ مِنَ ٱلۡحَقِّۚ لِكُلّٖ جَعَلۡنَا مِنكُمۡ شِرۡعَةٗ وَمِنۡهَاجٗاۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَعَلَكُمۡ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ وَلَٰكِن لِّيَبۡلُوَكُمۡ فِي مَآ ءَاتَىٰكُمۡۖ فَٱسۡتَبِقُواْ ٱلۡخَيۡرَٰتِۚ إِلَى ٱللَّهِ مَرۡجِعُكُمۡ جَمِيعٗا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ ٤٨﴾[المائدة: ۴۸].
«و بر تو کتاب - کامل و شامل قرآن - را نازل کردیم که - در همه احکام و اخبار خود- همراه با حق و موافق و تصدیق کننده‌ی کتاب‌های پیشین و شاهد - بر صحّت و سقم - و حافظ - اصول مسائل - آن‌ها است».
موافقت و تصدیق قرآن برای کتاب‌های پیشین، از چند صورت تحقّق می‌یابد:
نخست: کتاب‌های آسمانی پیشین، به ذکر و مدح قرآن پرداخته‌اند و از نازل شدن آن، بر بنده و رسول خدا، محمّد ص، خبر داده‌اند؛ بنابراین، فرود آمدن قرآن، با آن ویژگی‌هایی که کتاب‌های آسمانی پیشین بیان کردند، به معنای تصدیق و تأیید آن‌هاست و از جمله چیزهایی که بیش از پیش، بر درستی آن کتاب‌های آسمانی می‌افزاید، رفتار انسان‌های با بصیرت و تسلیم شده به فرامین الله متعال و پیرو شریعت الله متعال است:
﴿قُلۡ ءَامِنُواْ بِهِۦٓ أَوۡ لَا تُؤۡمِنُوٓاْۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ مِن قَبۡلِهِۦٓ إِذَا يُتۡلَىٰ عَلَيۡهِمۡ يَخِرُّونَۤ لِلۡأَذۡقَانِۤ سُجَّدٗاۤ ١٠٧ وَيَقُولُونَ سُبۡحَٰنَ رَبِّنَآ إِن كَانَ وَعۡدُ رَبِّنَا لَمَفۡعُولٗا ١٠٨﴾
[الإسراء: ۱۰۷-۱۰۸].
«بگو: - ای کافران! می‌خواهید - به قرآن ایمان بیاورید یا ایمان نیاورید، - ولی بدانید که اعجاز و حقیقت قرآن روشن است - و کسانی که قبل از نزول قرآن، دانش و آگاهی بدیشان داده شده است - و با تورات و انجیل راستین سروکار داشته‌اند -، هنگامی که قرآن بر آنان خوانده می‌شود، سجده‌کنان بر رو می‌افتند - و سر تسلیم در برابر الله متعال فرود می‌آورند و او را سپاس می‌گویند که ایشان را با نعمت ایمان نواخته است -. و - در حال سجده - می‌گویند: پروردگارمان پاک و منزّه است - از این که در وعده نعمت بهشت و وعید عذاب دوزخ خلاف کند - مسلّماً وعده پروردگارمان انجام‌شدنی است».
«وعده‌ی نازل شدن قرآن و بعثت محمّد ص، که الله متعال در کتاب‌های پیشین و بر زبان پیامبران به ما داد، قطعی و حتمی است» [۲۷۵].
دوم: در قرآن چیزهایی مطرح شده که کاملاً با آن‌چه در کتاب‌های پیشین آمده است، مطابقت دارد؛ مانند: بیان تعداد فرشتگان عذاب در دوزخ:
﴿وَمَا جَعَلۡنَآ أَصۡحَٰبَ ٱلنَّارِ إِلَّا مَلَٰٓئِكَةٗۖ وَمَا جَعَلۡنَا عِدَّتَهُمۡ إِلَّا فِتۡنَةٗ لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ لِيَسۡتَيۡقِنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ وَيَزۡدَادَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِيمَٰنٗا وَلَا يَرۡتَابَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَلِيَقُولَ ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ وَٱلۡكَٰفِرُونَ مَاذَآ أَرَادَ ٱللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلٗاۚ كَذَٰلِكَ يُضِلُّ ٱللَّهُ مَن يَشَآءُ وَيَهۡدِي مَن يَشَآءُۚ وَمَا يَعۡلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَۚ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكۡرَىٰ لِلۡبَشَرِ ٣١﴾[المدثر: ۳۱].
«مأموران دوزخ را جز از میان فرشتگان برنگزیده‌ایم و شمار آنان را نیز جز آزمایش کافران قرار نداده‌ایم. هدف این است که اهل کتاب، یقین و اطمینان حاصل کنند - که آن‌چه قرآن درباره خازنان دوزخ می‌گوید، از طرف الله متعال است - و بر ایمان مؤمنان نیز بیفزاید».
دلیل یقین اهل کتاب و عدم تردیدشان، آگاهی و اطلاعی است که، در کتاب‌های خویش، از آن موضوع داشته‌اند.
سوم: قرآن از نازل شدن کتاب‌های آسمانی، از سوی الله متعال، خبر داده است و به مؤمنان فرمان داده است که به آن‌ها ایمان داشته باشند. همان‌گونه که در موارد پیشین بیان شد.
واژه‌ی «مُهَیمِن»، در زبان عربی، به معنی: کسی است که نظارت و سرپرستی چیزی را، بر عهده دارد. هم‌چنین، یکی از نام‌های الله متعال می‌باشد، زیرا الله متعال بر کارهای آفریدگان و تصرّف و تدبیر و رعایت امور آن‌ها، نظارت می‌کند.
هم‌چنین، قرآن بر کتاب‌های آسمانی پیشین، ناظر بوده و فرمان ایمان آوردن به آن‌ها را می‌دهد، و مطالب حق بر آن‌ها را بیان نموده، و تحریف و تغییر عارض شده بر آن‌ها را مردود اعلام می‌کند، و بر همه آن کتاب‌ها حکم صادر می‌کند زیرا که آخرین رسالت الهی بوده پس واجب است معیار و مرجع و داور همه رسالت‌ها باشد، و آن‌چه در کتاب‌ها و پیغام‌های پیشین مخالف با قرآن یافت شود یا تحریف شده، یا منسوخ است.
ابن کثیر/، پس از بیان آراء و اقوال سلف صالح، در مورد واژه‌ی «مُهَیمِن» می‌گوید: «همه این اقوال، نزدیک به هم هستند، و اسم «مُهَیمِن»، در بردارنده همه این معانی می‌باشد؛ از این‌رو، قرآن، امین، شاهد و حاکم بر تمامی کتاب‌های پیشین است و الله متعال، آن را آخرین، فراگیرترین، باشکوه‌ترین و کامل‌ترین کتاب قرار داده و همه خوبی‌های رسالتهای پیشین را، در آن گرد آورده و افزون بر همه آن‌ها، کمالاتی بدان افزوده، که در هیچ کدام آن‌ها، نبوده است؛ از این‌رو شاهد، امین و حاکم بر همه آن‌هاست» [۲۷۶].
آن‌چه باعث شده است که قرآن، همه آن ویژگی‌ها را داشته باشد، این است که نخستین و آخرین مرجع، برای شناساندن آن دینی باشد، که الله متعال می‌خواهد و جایز نیست با کتاب‌های آسمانی پیشین، بر قرآن حکم نماییم؛ آن‌گونه که یهود و نصارا ادعا می‌کنند؛ زیرا:
﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِٱلذِّكۡرِ لَمَّا جَآءَهُمۡۖ وَإِنَّهُۥ لَكِتَٰبٌ عَزِيزٞ ٤١ لَّا يَأۡتِيهِ ٱلۡبَٰطِلُ مِنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَلَا مِنۡ خَلۡفِهِۦۖ تَنزِيلٞ مِّنۡ حَكِيمٍ حَمِيدٖ ٤٢﴾[فصلت: ۴۱-۴۲].
«قرآن کتاب ارزشمند و بی‌نظیری است. هیچ‌گونه باطلی، از هیچ جهتی و نظری، متوجّه قرآن نمی‌گردد. - نه اشتباهی و نه تناقضی در الفاظ و مفاهیم آن است و نه علوم راستین و اکتشافات درست پیشینیان و پسینیان مخالف با آن و نه دست تحریف به دامان بلندش می‌رسد. چرا که - قرآن فرو فرستاده یزدان است که با حکمت و ستوده است - و افعالش از روی حکمت است، و شایسته حمد و ستایش بسیار است-».
[۲۷۵] تفسیر ابن کثیر (۲/۵۸۶) با کمی تصرّف. [۲۷۶] تفسیر ابن کثیر (۲/۵۸۷)