تفسیر سوره‌ی مرسلات

مکی و ۵۰ آیه است.

آیه‌ی ۱۵-۱:

﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا١﴾[المرسلات: ۱]. «سوگند به فرشتگان پیام‌آور خوشی».

﴿فَٱلۡعَٰصِفَٰتِ عَصۡفٗا٢﴾[المرسلات: ۲]. «و به فرشتگان چون تندبادهای سخت».

﴿وَٱلنَّٰشِرَٰتِ نَشۡرٗا٣﴾[المرسلات: ۳]. «و به فرشتگانی که آنچه را که باید پراکنده نمایند، می‌پراکنند».

﴿فَٱلۡفَٰرِقَٰتِ فَرۡقٗا٤﴾[المرسلات: ۴]. «و به فرشتگان جداکننده (حق از باطل)».

﴿فَٱلۡمُلۡقِيَٰتِ ذِكۡرًا٥﴾[المرسلات: ۵]. «و به فرشتگان فرودآورندۀ وحی».

﴿عُذۡرًا أَوۡ نُذۡرًا٦﴾[المرسلات: ۶]. «برای اتمام حجّت یا هشدار».

﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَٰقِعٞ٧﴾[المرسلات: ۷]. «بی‌گمان آنچه وعده داده می‌شوید به وقوع می‌پیوندد».

﴿فَإِذَا ٱلنُّجُومُ طُمِسَتۡ٨﴾[المرسلات: ۸]. «هنگامی‌که ستارگان محو و تاریک می‌گردند».

﴿وَإِذَا ٱلسَّمَآءُ فُرِجَتۡ٩﴾[المرسلات: ۹]. «و هنگامی‌که آسمان شکافته می‌گردد».

﴿وَإِذَا ٱلۡجِبَالُ نُسِفَتۡ١٠﴾[المرسلات: ۱۰]. «و هنگامی‌که کوه‌ها برکنده و پراکنده می‌شوند».

﴿وَإِذَا ٱلرُّسُلُ أُقِّتَتۡ١١﴾[المرسلات: ۱۱]. «و هنگامی‌که رسولان برای میعاد معیّن گرد آورده می‌شوند».

﴿لِأَيِّ يَوۡمٍ أُجِّلَتۡ١٢﴾[المرسلات: ۱۲]. «برای چه روزی پس انداخته و در نظر گرفته شده‌اند».

﴿لِيَوۡمِ ٱلۡفَصۡلِ١٣﴾[المرسلات: ۱۳]. «برای روز قضاوت و جدائی انداختن».

﴿وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا يَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِ١٤﴾[المرسلات: ۱۴]. «و تو چه می‌دانی روز داوری و جدایی چیست»؟.

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ١٥﴾[المرسلات: ۱۵]. «در آن روز وای بر تکذیب‌کنندگان».

خداوند متعال برای زنده شدن از مرگ، و جزا یافتن در برابر اعمال به فرشتگانی سوگند خورده است که پیام آور خوشی و خوبی هستند، و آنان فرشتگانی می‌باشند که خداوند آنان را به منظور اجرای امور تقدیری و شرعی و تدبیر جهان و انزال وحی بر پیامبرانش روانه می‌کند. ﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا١﴾یعنی فرشتگانی که با خوبی و حکمت و مصلحت فرستاده شده‌اند نه برای امور بد و بیهوده.

﴿فَٱلۡعَٰصِفَٰتِ عَصۡفٗا٢﴾(خداوند به عاصفات هم سوگند یاد می‌کند) و آن فرشتگانی هستند که خداوند آن‌ها را می‌فرستد. آنان را در انجام دادن اوامر خ ودش به سرعتی مانند سرعت تندباد توصیف کرده است. یا منظور از «عاصفات» بادهای شدید است که به سرعت می‌ورزند.

﴿وَٱلنَّٰشِرَٰتِ نَشۡرٗا٣﴾نیز به «ناشرات» قسم می‌خورد، احتمال دارد که منظور فرشتگانی باشند که آنچه را باید پراکنده نمایند پراکنده می‌کنند و احتمال دارد که منظور از ابرهایی باشد که خداوند به وسیله آنها زمین را پس از پژمردنش زنده می‌گرداند.

﴿فَٱلۡمُلۡقِيَٰتِ ذِكۡرًا٥﴾نیز به «ملقیات» قسم یاد می‌کند و آن فرشتگانی هستند که شریف‌ترین فرمان‌ها را فرود می‌آورند، پندی که خداوند به وسیله آن بر بندگانش رحم می‌نماید و به وسیله آن منافع و مصالح بندگان را به آن‌ها تذکر می‌دهد و این پند را فرشتگان بر پیامبران فرود می‌آورند.

﴿عُذۡرًا أَوۡ نُذۡرًا٦﴾برای اتمام حجت و رفع عذر و یا برای بیم دادن مردم. مردم را از هراس‌هایی که در پیش دارند می‌ترسانند و عذری برایشان نخواهند گذاشت، آنگاه مردم حجتی بر خداوند نخواهند داشت.

﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَٰقِعٞ٧﴾زنده شدن پس از مرگ و جزای اعمال که به آن وعده داده می‌شوید قطعا به وقوع خواهد پیوست و شکی در آمدن آن نیست. و هنگامی‌که رخ دهد تغییرات و هول‌های سختی جهان را در بر می‌گیرد که دل‌ها را پریشان می‌نماید و مردم به شدّت اندوهگین می‌شوند.

پس ستارگان پراکنده می‌شوند و از مدار خود خارج می‌شوند و کوه‌ها نابود می‌گردند و چون گرد و غبار به هوا پراکنده می‌شوند و کوه‌ها و زمین به میدانی صاف و هموار که هیج فراز و نشیبی در آن نیست تبدیل می‌گردند.

این همان روزی است که پیامبران در آن روز گرد آورده شده و پس انداخته می‌شوند تا میان آن‌ها و امت‌هایشان حکم و داوری شود. بنابراین فرمود: ﴿لِأَيِّ يَوۡمٍ أُجِّلَتۡ١٢﴾برای چه روزی پس انداخته و در نظر گرفته شده‌اند؟ (در اینجا) استفهام برای تعظیم است.

سپس پاسخ داد که ﴿لِيَوۡمِ ٱلۡفَصۡلِ١٣﴾برای روز داوری میان مردم و جدا کردن برخی از برخی دیگر و حسابرسی هرکدام از آنان به صورت انفرادی. سپس کسی را تهدید کرد که این روز را تکذیب می‌کند و فرمود: ﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ١٥﴾وای برای تکذیب کنندگان و وای بر شدت عذاب و سرانجام بدشان! خداوند به آن‌ها خبر داد و برایشان سوگند خورد اما آن را تصدیق نکردند، بنابراین، سزاوار مجازات تند و سخت گشتند.

آیه‌ی ۱۹-۱۶:

﴿أَلَمۡ نُهۡلِكِ ٱلۡأَوَّلِينَ١٦﴾[المرسلات: ۱۶]. «آیا ما پیشنیان را نابود نساخته‌ایم»؟!.

﴿ثُمَّ نُتۡبِعُهُمُ ٱلۡأٓخِرِينَ١٧﴾[المرسلات: ۱۷]. «آن‌گاه پسینیان را در پی آنان می‌آوریم».

﴿كَذَٰلِكَ نَفۡعَلُ بِٱلۡمُجۡرِمِينَ١٨﴾[المرسلات: ۱۸]. «با گناهکاران بدینسان رفتار می‌کنیم».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ١٩﴾[المرسلات: ۱۹]. «در آن روز وای بر تکذیب‌کنندگان».

مگر ما تکذیب کنندگانِ پیشین را هلاک نساخته‌ایم؟! سپس از پسینیان هرکس که تکذیب کند او را هلاک خواهیم کرد. و این سنت گذشته و آینده در مورد هر گناهکاری است که باید سزا داده شود. پس چرا از آنچه می‌بینید و می‌شنوید عبرت نمی‌گیرید؟

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ١٥﴾در آن روز وای به حال کسانی که بعد از آن که آیات روشنگر و بلاها و عذاب‌ها را دیدند تکذیب کردند.

آیه‌ی ۲۴-۲۰:

﴿أَلَمۡ نَخۡلُقكُّم مِّن مَّآءٖ مَّهِينٖ٢٠﴾[المرسلات: ۲۰]. «آیا شما را از آبی ناچیز نیافریده‌ایم»؟!.

﴿فَجَعَلۡنَٰهُ فِي قَرَارٖ مَّكِينٍ٢١﴾[المرسلات: ۲۱]. «و آن‌را در جایگاهی استوار قرار داده‌ایم».

﴿إِلَىٰ قَدَرٖ مَّعۡلُومٖ٢٢﴾[المرسلات: ۲۲]. «تا مدت زمانی معین».

﴿فَقَدَرۡنَا فَنِعۡمَ ٱلۡقَٰدِرُونَ٢٣﴾[المرسلات: ۲۳]. «آن‌گاه (به آن) سامان دادیم و چه نیک سامان می‌دهیم».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٢٤﴾[المرسلات: ۲۴]. «در آن روز وای به حال تکذیب‌کنندگان»!.

﴿أَلَمۡ نَخۡلُقكُّم مِّن مَّآءٖ مَّهِينٖ٢٠﴾آیا ما شما انسان‌ها را از آبی ناچیز که بسیار بی‌ارزش و ناچیز است و از کمرها و سینه‌ها بیرون می‌آید نیافریده‌ایم؟! سپس خداوند آن‌را ﴿فَجَعَلۡنَٰهُ فِي قَرَارٖ مَّكِينٍ٢١﴾در جایگاهی استوار که رحم است قرار می‌دهد و در آن جای می‌گیرد و رشد می‌کند.

﴿إِلَىٰ قَدَرٖ مَّعۡلُومٖ٢٢﴾تا مدّت زمانی مشخص و وقتی معین.

﴿فَقَدَرۡنَا﴾این جنین را درمیان آن همه تاریکی‌ها سامان دادیم و آن‌را از نطفه به خون بسته‌ای تبدیل نمودیم و خون بسته را به تکه گوشتی درآوردیم تا این که خداوند آن را به جسمی تبدیل کرد و روح را در آن دمید. و کسانی هستند که قبل از (رسیدن به) این (مراحل) می‌میرند. ﴿فَنِعۡمَ ٱلۡقَٰدِرُونَ﴾و چه نیک سامان دهیم. پروردگار می‌گوید که خداوند چقدر تواناست، و چه نیک سامان می‌دهد! چون سامان دادن او تابع حکمتش می‌باشد و قابل ستایش است.

آیه‌ی ۲۸-۲۵:

﴿أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ كِفَاتًا٢٥﴾[المرسلات: ۲۵]. «آیا زمین را فراگیر نساخته‌ایم»؟.

﴿أَحۡيَآءٗ وَأَمۡوَٰتٗا٢٦﴾[المرسلات: ۲۶]. «که زندگان و مردگان را فرا می‌گیرد».

﴿وَجَعَلۡنَا فِيهَا رَوَٰسِيَ شَٰمِخَٰتٖ وَأَسۡقَيۡنَٰكُم مَّآءٗ فُرَاتٗا٢٧﴾[المرسلات: ۲۷]. «و در آن‌جا کوه‌های بلند قرار دادیم و به شما آبی شیرین نوشاندیم».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٢٨﴾[المرسلات: ۲۸]. «وای در آن روز برای تکذیب‌کنندگان».

آیا بر شما منت نگذارده‌ایم و با مسخر کردن زمین برای دستیابی به منافعتان به شما انعام نکرده‌ایم؟! زمین را چنان ساخته‌ایم که همه شما را فرا می‌گیرد. ﴿أَحۡيَآءٗ وَأَمۡوَٰتٗا٢٦﴾زندگان بر آن خانه می‌سازند و در آن زندگی می‌نمایند و مردگان در آن دفن می‌شوند و زمین همه را فرا می‌گیرد.

پس همان‌طور که خانه‌ها و کاخ‌ها از نعمت‌ها و منّت‌های خداوند بر بندگانش می‌باشد همچنین قبرها رحمت و لطفی است در حق آن‌ها و آنان‌را از این که جسدهایشان بیرون افتاده شود و درندگان آن را بخورند می‌پوشاند.

﴿وَجَعَلۡنَا فِيهَا رَوَٰسِيَ﴾و در آن جا کوه‌های بلند قرار دادیم تا زمین محکم گردد و تکان نخورد. پس خداوند زمین را با کوه‌های محکم و بلند و طولانی و پایدار ثبات بخشیده است. ﴿وَأَسۡقَيۡنَٰكُم مَّآءٗ فُرَاتٗا﴾و به شما آبی شیرین و گوار نوشاندیم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿أَفَرَءَيۡتُمُ ٱلۡمَآءَ ٱلَّذِي تَشۡرَبُونَ٦٨ ءَأَنتُمۡ أَنزَلۡتُمُوهُ مِنَ ٱلۡمُزۡنِ أَمۡ نَحۡنُ ٱلۡمُنزِلُونَ٦٩ لَوۡ نَشَآءُ جَعَلۡنَٰهُ أُجَاجٗا فَلَوۡلَا تَشۡكُرُونَ٧٠﴾[الواقعة: ۶۸-۷۰]. «آیا آبی را که می‌نوشید دیده‌اید»؟.

آیا شما آن را از ابرها نازل کرده‌اید یا ما نازل کننده هستیم؟ اگر آن‌را تلخ و ناگوار قرار دهیم چکار می‌کنید؟ پس چرا سپاس نمی‌گزارید!.

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٢٨﴾وای در آن روز به حال تکذیب کنندگان، آن‌هایی که خداوند نعمت‌های ویژه‌ی خود را به آنان نمایاند و به آنان اختصاص داد. اما آنان از نعمت‌ها را تکذیب نمودند.

آیه‌ی ۳۴-۲۹:

﴿ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ مَا كُنتُم بِهِۦ تُكَذِّبُونَ٢٩﴾[المرسلات: ۲۹]. «به‌سوی آنچه که آن‌را دروغ می‌انگاشتید بروید».

﴿ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ ظِلّٖ ذِي ثَلَٰثِ شُعَبٖ٣٠﴾[المرسلات: ۳۰]. «بروید به‌سوی سایۀ سه شاخۀ (دودهای آتش)».

﴿لَّا ظَلِيلٖ وَلَا يُغۡنِي مِنَ ٱللَّهَبِ٣١﴾[المرسلات: ۳۱]. «که نه خنک است و نه حرارت آتش را باز می‌دارد».

﴿إِنَّهَا تَرۡمِي بِشَرَرٖ كَٱلۡقَصۡرِ٣٢﴾[المرسلات: ۳۲]. «آتشپاره‌هایی از خود بیرون می‌دهد که انگار کاخ‌هایی (برافراشته) هستند».

﴿كَأَنَّهُۥ جِمَٰلَتٞ صُفۡرٞ٣٣﴾[المرسلات: ۳۳]. «آتشپاره‌هایی که انگار شتران زردی هستند».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٣٤﴾[المرسلات: ۳۴]. «در آن روز وای بر تکذیب‌کنندگان».

این هلاکت و نابودی برای مجرمان تکذیب کننده آماده شده است و روز قیامت به آن‌ها گفته می‌شود: ﴿ٱنطَلِقُوٓاْ إِلَىٰ مَا كُنتُم بِهِۦ تُكَذِّبُونَ٢٩﴾بروید به‌سوی آنچه که آن را دروغ می‌انگاشتید. سپس این را با آیه بعدی تفسیر کرد و فرمود: بروید به‌سوی سایه دوزخ که به سه شاخه و قطعه تقسیم می‌گردد و هر شاخه، بخشی از آتش را تشکیل می‌دهد.

این سه شاخه از آتش به نوبت به‌سوی بدنش نشانه می‌روند و آن‌را می‌سوزانند. ﴿لَّا ظَلِيلٖ وَلَا يُغۡنِي مِنَ ٱللَّهَبِ٣١﴾این سایه هیچ آسایش و آرامشی ندارد و حرارت آتش را باز نمی‌دارد. شعله آتش از چپ و راست و از هرسو آن را احاطه کرده است. همان‌طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿لَهُم مِّن فَوۡقِهِمۡ ظُلَلٞ مِّنَ ٱلنَّارِ وَمِن تَحۡتِهِمۡ ظُلَلٞ﴾[الزمر: ۱۶]. «آنان از بالا سایه‌هایی از آتش دارند و از زیر هم سایه‌هایی از آتش دارند».

﴿لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادٞ وَمِن فَوۡقِهِمۡ غَوَاشٖۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلظَّٰلِمِينَ٤١﴾[الأعراف: ۴۱]. «آنان از جهن بستری دارند و از بالایشان بالاپوشی از دوزخ دارند و اینگونه ستمکاران را سزا می‌دهیم». سپس بزرگی آتشپاره را بیان کرد که بر بزرگی و شدت و منظره وحشتناک آن دلالت می‌نماید. پس فرمود: ﴿إِنَّهَا تَرۡمِي بِشَرَرٖ كَٱلۡقَصۡرِ٣٢ كَأَنَّهُۥ جِمَٰلَتٞ صُفۡرٞ٣٣﴾جهنم آتشپاره‌هایی بیرون می‌اندازد که انگار کاخ‌هایی افراشته هستند، آتشپاره‌هایی که انگار شتران سیاه ِ مایل به زرد هستند. و این دلالت می‌نماید که دوزخ تاریک است و شعله و آتشپاره‌هایش سیاه است و منظره بد و زشتی دارد، و به شدت داغ و گرم است. از خداوند می‌خواهیم که ما را از دوزخ و از کارهایی که انسان را به آن نزدیک می‌کند نجات دهد.

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٣٤﴾وای در آن روز بر تکذیب کنندگان.

آیه‌ی ۴۰-۳۵:

﴿هَٰذَا يَوۡمُ لَا يَنطِقُونَ٣٥﴾[المرسلات: ۳۵]. «این روز روزی است که نمی‌توانند سخن بگویند».

﴿وَلَا يُؤۡذَنُ لَهُمۡ فَيَعۡتَذِرُونَ٣٦﴾[المرسلات: ۳۶]. «و به آنان اجازه داده نمی‌شود تا پوزش بخواهند».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٣٧﴾[المرسلات: ۳۷]. «وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان».

﴿هَٰذَا يَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِۖ جَمَعۡنَٰكُمۡ وَٱلۡأَوَّلِينَ٣٨﴾[المرسلات: ۳۸]. «این روزِ داوری است. شما را با پیشینیان گرد آورده‌ایم».

﴿فَإِن كَانَ لَكُمۡ كَيۡدٞ فَكِيدُونِ٣٩﴾[المرسلات: ۳۹]. «پس اگر نیرنگی دارید نیرنگ ورزید».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٠﴾[المرسلات: ۴۰]. «در آن روز وای بر تکذیب‌کنندگان».

﴿هَٰذَا يَوۡمُ لَا يَنطِقُونَ٣٥﴾یعنی تکذیب کنندگان در این روز سخت و دشوار از ترس و هراس سخنی نمی‌گویند. ﴿وَلَا يُؤۡذَنُ لَهُمۡ فَيَعۡتَذِرُونَ٣٦﴾و معذرت خواستن و پوزش طلبیدن آن‌ها پذیرفته نمی‌گردد. ﴿فَيَوۡمَئِذٖ لَّا يَنفَعُ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مَعۡذِرَتُهُمۡ وَلَا هُمۡ يُسۡتَعۡتَبُونَ٥٧﴾[الروم: ۵۷]. «پس امروز پوزش طلبیدن ستمگران به آنان سود نمی‌بخشد و از آنها خواسته نمی‌شود تا خداوند را خشنود گردانند».

﴿هَٰذَا يَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِۖ جَمَعۡنَٰكُمۡ وَٱلۡأَوَّلِينَ٣٨﴾این روزِ داوری است که شما را به پیشینیان گرد آورده‌ایم تا میان شما و مردم داوری گردد. ﴿فَإِن كَانَ لَكُمۡ كَيۡدٞ﴾پس اگر نیرنگ و چاره‌ای دارید و می‌توانید از گستره فرمانروایی ام بیرون روید و از عذاب من نجات یابید، ﴿فَكِيدُونِ﴾پس چاره بیاندیشید و نیرنگ ورزید. یعنی توان و قدرتی ندارید. همان‌طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ إِنِ ٱسۡتَطَعۡتُمۡ أَن تَنفُذُواْ مِنۡ أَقۡطَارِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ فَٱنفُذُواْۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلۡطَٰنٖ٣٣﴾[الرحمن: ۳۳]. «ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از کناره‌های آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، جز به توانایی نمی‌گذرید». پس در این روز حیله‌ها و چاره‌های ستمگران باطل و نابود می‌گردد و تسلیم عذاب خدا می‌شوند و دروغ و تکذیب آن‌ها برایشان روشن می‌گردد.

آیه‌ی ۴۵-۴۱:

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٠﴾[المرسلات: ۴۰]. «بی‌گمان پرهیزگاران در سایه‌ها و چشمه‌ساران خواهند بود».

﴿وَفَوَٰكِهَ مِمَّا يَشۡتَهُونَ٤٢﴾[المرسلات: ۴۲]. «و میوه‌هایی که دلخواه آنان است».

﴿كُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ هَنِيٓ‍َٔۢا بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ٤٣﴾[المرسلات: ۴۳]. «به پاداش آنچه می‌کردید گوارا بخورید و بیاشامید».

﴿إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ٤٤﴾[المرسلات: ۴۴]. «ما اینگونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٥﴾[المرسلات: ۴۵]. «وای در آن روز به حال تکذیب‌کنندگان».

وقتی عقوبت و سزای تکذیب کنندگان را بیان کرد پاداش نیکوکاران را نیز بیان نمود و فرمود: ﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِينَ﴾بی‌گمان کسانی‌که از تکذیب پرهیز کرده‌اند و گفته‌ها و کارها و اعمالشان متصف به پرهیزگاران و تصدیق است ـ و آن‌ها جز با ادای واجبات و ترک محرمات متصف به تصدیق نخواهند بود ـ ﴿فِي ظِلَٰلٖ وَعُيُونٖ﴾در میان درختان متنوع و سایه سار و سرسبز و با طراوات و چشمه سارانی دیدنی هستند که از چشمه‌ی سلسبیل و رحیق سرچشمه می‌گیرند.

﴿وَفَوَٰكِهَ مِمَّا يَشۡتَهُونَ٤٢﴾و بهترین و پاکیزه‌ترین میوه‌هایی که دلخواه آنان است. و به آنان گفته می‌شود: ﴿كُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ﴾از بهترین و پاکیزه‌ترین خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها گوارا بخورید و بیاشامید. و زمانی خوراک و نوشیدنی گوارا می‌شود که از هر آفت و نقصی سالم باشد و یقین کنند که این میوه‌ها قطع نمی‌گردد و تمام نمی‌شود.

﴿بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾به پاداش کارهایی که می‌کرده‌اید. پس اعمالتان سبب رسیدن شما به باغ‌های پرناز و نعمت بهشت است. و اینگونه هرکس که عبادت خداوند را به خوبی انجام دهد و با بندگان خدا نیکی کند (از سوی خدا پاداش می‌یابد). بنابراین فرمود:

﴿إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ٤٤ وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٥﴾ما بدینسان نیکوکاران را پاداش می‌دهیم. ای امروز به حال تکذیب کنندگان. و اگر این هلاکت فقط به معنی از دست دادن نعمت‌ها باشد محرومیت و اندوهی کافی برای آنان به حساب می‌آید.

آیه‌ی ۵۰-۴۶:

﴿كُلُواْ وَتَمَتَّعُواْ قَلِيلًا إِنَّكُم مُّجۡرِمُونَ٤٦﴾[المرسلات: ۴۶]. «اندکی بخورید و بهره‌مند گردید که شما گناهکارید».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٧﴾[المرسلات: ۴۷]. «وای به حال تکذیب‌کنندگان در آن روز».

﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ٱرۡكَعُواْ لَا يَرۡكَعُونَ٤٨﴾[المرسلات: ۴۸]. «و چون به آنان گفته شود به رکوع روید نمی‌توانند به رکوع بروند».

﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٩﴾[المرسلات: ۴۹]. «در آن روز وای به حال تکذیب‌کنندگان».

﴿فَبِأَيِّ حَدِيثِۢ بَعۡدَهُۥ يُؤۡمِنُونَ٥٠﴾[المرسلات: ۵۰]. «پس بعد از آن (قرآن) به کدام سخن ایمان می‌آورند»؟.

این تهدید و هشداری است برای تکذیب کنندگان. آن‌ها گرچه در دنیا خوردند و نوشیدند، و از لذت‌ها بهره‌مند گشتند و از عبادت‌ها غافل شدند اما آن‌ها گناهکارند و مستحق کیفری هستند که مجرمان سزاوار آن می‌باشند. پس لذت‌هایشان تمام می‌شود و آثار کارهایشان باقی می‌ماند.

از جمله بزهکاران آنان این است که هرگاه به نماز که ـ مهم‌ترین و شریف‌ترین عبادت است ـ امر شوند و به آن‌ها گفته شود: ﴿ٱرۡكَعُواْ﴾رکوع کنید، از نماز خواندن امتناع می‌ورزند.

پس چه جرم و گناهی بالاتر از این وجود دارد؟ و چه تکذیبی می‌تواند از این بیش‌تر و افزون‌تر باشد؟! ﴿وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ٤٩﴾از جمله هلاکتی که آن‌ها بدان گرفتار می‌شوند این است که درهای توفیق به رویشان بسته می‌گردد و از هر خیر و خوبی محروم می‌شوند، زیرا آن‌ها در جایی که این قرآن را که به طور مطلق بالاترین مراتب صدق و یقین است تکذیب کنند، ﴿فَبِأَيِّ حَدِيثِۢ بَعۡدَهُۥ يُؤۡمِنُونَ٥٠﴾پس بعد از قرآن به کدام سخن ایمان می‌آورند؟

آیا به باطل ایمان می‌آورند که بی‌پایه است و حتی بر شبهه‌ای استوار نمی‌باشد گذشته از این که بر پایه دلیلی باشد؟ یا به سخن مشرک دروغگویی ایمان می‌آورند؟! پس بعد از نور آشکار جز تاریکی چیزی نیست و بعد از تصدیقی که دلایل و حجت‌های قاطع بر صحت آن وارد شده جز افترای صریح و دروغی روشن وجود ندارد و فقط سزاوار کسی است که هم شأن آن است. پس هلاک شوند آن‌ها چقدر کور و نابینا هستند! و وای بر آن‌ها چقدر بدبخت و زیانکار می‌باشند! از خداوند عفو و عافیت را می‌خواهیم بی‌گمان او بخشنده بزرگوار است.

پایان تفسیر سوره‌ی مرسلات