اخلاق اسلامی

اعتدال در کلام:

فرد مسلمان از گفتن سخن غیر ضروری خودداری می‌‌کند، چرا که چنین گفتاری جزو یاوه‌گویی به حساب می‌‌آید.

پیامبر جاز چنین کاری منع فرموده است: «إِنَّ مِنْ أَحَبِّكُمْ إِلَىَّ وَأَقْرَبِكُمْ مِنِّى مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحَاسِنَكُمْ أَخْلاَقًا وَإِنَّ أَبْغَضَكُمْ إِلَىَّ وَأَبْعَدَكُمْ مِنِّى مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ الثَّرْثَارُونَ وَالْمُتَشَدِّقُونَ وَالْمُتَفَيْهِقُونَ. قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلِمْنَا الثَّرْثَارُونَ وَالْمُتَشَدِّقُونَ فَمَا الْمُتَفَيْهِقُونَ قَالَ: الْمُتَكَبِّرُونَ». [ترمذی].

معنی حدیث: «همانا از محبوب‌ترین و نزدیک‌ترین شما از نظر مجلس بمن در روز قیامت کسی است که خوش اخلاق‌ترین شما است، و از مبغوض‌ترین و دورترین شما در روز قیامت از من ثرثارون (آنانکه سخن بسیار و غیر ضروری می‌‌گویند) و متشدقون (آنانکه کلمات و گفتار عجیب و غریب را بیان می‌‌دارند) و متفيهقون است.

گفتند: یا رسول الله جثرثارون و متشدقان را دانستیم، متفيهقون کیستند؟

فرمود: متکبرین».

میانه‌روی در گفتار مسلمان را از افتادن در اشتباه و خطا دور می‌‌دارد، چرا که آنکه بسیار بگوید، اشتباهش بسیار گردد [که در بسیار، «بد» بسیار باشد!] نیز گفته‌اند: سخن نیک سخن مختصر و مفید است [کم گوی و گزیده گوی چون دُر].

انسان مسلمان چنانچه ببیند نگفتن بهتر است سکوت اخیار می‌‌نماید، پیامبر بزرگوار جنیز فرموده‌اند: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَسْكُتْ». [متفق علیه] یعنی: «و کسی که ایمان به خدا و روز آخرت دارد، باید سخن خیر گوید، یا سکوت اختیار نماید».

در ستایش سکوت و مذمت سخن بی‌محل چنین بیان شده است:

سخن گفتن در خیر و نیکی همواره از سکوت بهتر است و سکوت در شر و ناپسندی همواره از سخن گفتن بهتر است. سکوت قدرت است و اندک است عاملان آن.