اخلاق اسلامی

صبر (شکیبایی) چیست؟

صبر و شکیبایی آن است که انسان بر آنچه که خداوند بدان امر فرموده پایبند باشد و آن را بطور کامل ادا کند. از چیزی که باعث نهی آن می‌‌شود دوری نماید. قلباً به سختی‌ها و مشکلاتی که برایش پیش می‌‌آید راضی باشد. آراستگی فرد مسلمان پایبندی‌اش به صبر، تحمل سختی‌ها، گریه و زاری نکردن و ناراحت نبودن او در هنگام بدبیاری و تلخی ایام است. خداوند متعال می‌‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ ١٥٣﴾[البقرة: ۱۵۳]. معنی آیه‌ی شریفه: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید از شکیبایى و نماز یارى جویید زیرا خدا با شکیبایان است».

پیامبران خداوند درود خدا بر آنان باد، شگفت آورترین مثال برای صبر و تحمل آزار به خاطر دعوت به‌سوی خداوند می‌‌باشند. رسول الله جسختی‌های بسیاری را در راه گسترش اسلام تحمل کرده است، چنانکه اهل قریش دعوت اسلام را رد کرده و به او دشنام می‌‌دادند. او را قبول نداشته و همسایگانش که مشرک بودند به آزار ایشان می‌‌پرداختند و خس و خاشاک را در مقابل خانه‌اش می‌‌گذاشتند. پیامبر جدر مقابل آن جز صبری زیبا و پسندیده کاری نکرد. عبد الله بن مسعودسدرباره‌ی شکیبایی پیامبر جو بردباری ایشان در برابر اذیت و آزار مشرکان، می‌‌گوید: «كَأَنِّى أَنْظُرُ إِلَى النَّبِىِّ ج يَحْكِى (يُشْبِه) نَبِيًّا مِنَ الأَنْبِيَاءِ ضَرَبَهُ قَوْمُهُ فَأَدْمَوْهُ (أصابوه وجرحوه)، وَهْوَ يَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ، وَيَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِى فَإِنَّهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ». [متفق علیه] یعنی: «گویی همین الآن پیامبر جرا می‌‌نگرم! در حالیکه او از یکی از پیامبران صلواة الله علیهم حکایت می‌‌کند که قومش او را زدند و آغشته به خونش کردند و او خون را از چهره‌اش پاک می‌‌کرد و می‌‌گفت: خداوندا قومم را بیامرز، زیرا آن‌ها نمی‌‌دانند».

خداوند متعال پیامبرانش را بخاطر صبرشان بسیار توصیف کرده است و می‌‌فرماید: ﴿وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِدۡرِيسَ وَذَا ٱلۡكِفۡلِۖ كُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰبِرِينَ ٨٥ وَأَدۡخَلۡنَٰهُمۡ فِي رَحۡمَتِنَآۖ إِنَّهُم مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ ٨٦﴾[الأنبیاء: ۸۵-۸۶]. یعنی‌: «و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از شکیبایان بودند. و آنان را در رحمت ‏خود داخل نمودیم چرا که ایشان از شایستگان بودند». باز می‌‌فرماید: ﴿فَٱصۡبِرۡ كَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ ٱلۡعَزۡمِ مِنَ ٱلرُّسُلِ﴾[الأحقاف: ۳۵]. معنی آیه: «پس همان‌گونه که پیامبران نستوه (الولعزم) صبر کردند صبر کن ...».

پیامبران اولولعزم (نستوه): نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد، هستند. سلام و درود خدا بر آنان باد.

خداوند متعال می‌‌فرماید: ﴿وَلَقَدۡ كُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَىٰ مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّىٰٓ أَتَىٰهُمۡ نَصۡرُنَا﴾[الأنعام: ۳۴]. یعنی: «و پیش از تو نیز پیامبرانى تکذیب شدند ولى بر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند شکیبایى کردند تا یارى ما به آنان رسید...».

خداوند متعال درباره‌ی پیامبرش ایوب÷می‌‌فرماید: ﴿إِنَّا وَجَدۡنَٰهُ صَابِرٗاۚ نِّعۡمَ ٱلۡعَبۡدُ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٞ﴾[ص: ۴۴]. یعنی: «... ما او را شکیبا یافتیم چه نیکوبنده‏اى به راستى او توبه‏کار بود».، ایوب÷مردی بود دارای مال و اهل و عیال بسیار، و خداوند او را با همه‌ی آن‌ها آزمود و سنجید. مریض گشته و بیماریش طی سال‌های طولانی دامنگیر وی شد. نه از ثروت و نه از فرزندان چیزی نماند. به جز همسرش که با صبر و بردباری در کنارش ماند.

ایوب÷مثال بسیار بزرگی برای صبر بود او به قضا و قدر از جانب خداوند ایمان داشت. زبان او پیوسته در حال ذکر بود و در قلب خویش شکر گزار می‌‌ماند. خداوند به او امر کرد که با پاهایش بر زمین بکوبد و برایش چشمه‌ای از آب سرد خارج ساخت آنگاه به او فرمود تا با آن خود را بشوید و از آن بنوشد. آنحضرت این کار را کرد و خداوند درد و مریضی و نا خوشی را از او دور ساخت و دوباره به او سلامتی و زیبایی و مال بسیاری را باز گردانده و فرزندان نیکوکاری را در برابر صبرش به وی عطا فرمود. خداوند متعال در این باره می‌‌فرماید: ﴿وَوَهَبۡنَا لَهُۥٓ أَهۡلَهُۥ وَمِثۡلَهُم مَّعَهُمۡ رَحۡمَةٗ مِّنَّا وَذِكۡرَىٰ لِأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ ٤٣﴾[ص: ۴۳]. یعنی: «و [مجددا] کسانش را و نظایر آن‌ها را همراه آن‌ها به او بخشیدیم تا رحمتى از جانب ما و عبرتى براى خردمندان باشد».