مهم‌ترین کتابهای شیعهی اثنی عشری و رجال آنها
مهم‌ترین کتابهای شیعهی اثنی عشریه در حدیث عبارتند از:
یک- الکافی تألیف: کلینی. و این کتاب شامل سه قسمت است: اصول، فروع، روضه: قسمت اول در مبحث عقاید، قسمت دوم در مبحث احکام، و قسمت سوم: شامل مباحث خطبه‌ها، نامه‌ها، حِکَم و آداب میباشد. میگویند: (۱۶۱۹۹) حدیث در این کتاب موجود است.
دو- مَن لا یحضره الفقیه تألیف: ابن بابویهی قمی، که (۶۵۹۳) حدیث در آن وجود دارد.
سه: تهذیب الأحکام، تألیف: أبی جعفر طوسی، و (۱۳۵۹۰) حدیث در آن وجود دارد.
چهار: الاستبصار، تألیف: طوسی، و در آن نیز (۶۵۳۱) حدیث موجود است.
این چهار کتاب، مهم‌ترین کتابهای شیعه در زمینهی حدیث میباشند که به آنها (صحاح چهار گانهی شیعه) میگویند.
کتابهای دیگری نیز وجود دارند که در زمینهی حدیث نوشته شدهاند، از جمله:
یک: الوافی تألیف شیخ محمد بن مرتضى معروف به: ملا محسن کاشی، که تمام احادیث موجود در صحاح چهار گانه، که در زمینهی اصول و فروع میباشند را گردآوری نموده و آنها را ترتیب و فصل بندی نموده است، و برخی شرح و توضیحات ضروری را نیز بر آنها نگاشته، و موارد مهم را تفسیر نموده و راه‌های توافق و جمع میان احادیث متعارض را نیز بیان نموده است. او حدوداً یک صد تألیف و نوشته دارد.
دو: وسائل الشیعة إلى أحادیث الشریعة، تألیف شیخ محمد بن حسن بن حر عاملی، که تمام آنچه در صحاح چهارگانه و کتابهای زیاد دیگر، در زمینهی فروع موجود بوده، همه را در آن گرد آوری نموده است و همچنین از هشتاد کتاب دیگر که در اختیار داشته، استفاده نموده است، او این کتاب را طبق فصل بندی کتابهای فقهی مرتب نموده است و بعضی از موارد مهم آن را شرح داده، و میان احادیث متعارض و متضاد، جمع و توافق ایجاد نموده است. این کتاب مهم‌ترین مرجع و کلنگ دست شیعه‌ها است. و در واقع، این کتاب (وسائل) خیلی از الوافی جالب‌تر و سودمندتر است چرا که ترتیب‌بندی آن آسان‌تر از ترتیب‌بندی وافی است اگرچه بعضی از تفسیرهای وافی قوی‌تر و کامل‌تر هستند.
سه: بحار الأنوار فی أحادیث النبی والأئمة الأطهار، تألیف محمد باقر ابن محمد تقی معروف به مجلسی، که در ۲۶ مجلد حجیم و بزرگ نگاشته شده که بسیاری از آنها به تنهایی ده‌ها جلد میباشند. و معظم فنون علم (صرف، نحو، بلاغت و... ) را در آن گرد آورده است و تنها قسمت کمی از آن، بحث فروعیات است. از جمله مباحث آن: تاریخ و سیرهی پیامبر، سیرهی زهرا، سیره و تاریخ أئمهی دوازده گانهی روافض و احوال و مناقب آنها، و همچنین مواعظ و خطبه و آداب و هر چیزی که در مورد آنها دیده و شنیده شده است، بدون هیچ گونه تنقیه و پاک نمودن. و بسیار کم، از کتابهای چهارگانهی ذکر شده نقل نموده است چرا که هدف نویسندهی آنها، بیشتر مسائل فقهی بوده در حالی که هدف مؤلف این کتاب، بیشتر مسائل غیر فقهی بوده است. لذا این کتاب جامع‌ترین کتاب در زمینه‌های فنون حدیث، و انواع علوم و أخبار گوناگون شیعه است، که مورد استفادهی آنها میباشد.
چهار: العوالم فی الحدیث. تألیف: عبد الله بن نور الله بحرانی، که آن را در صد جلد جمع و ترتیب نموده است اما از لحاظ درجه و رتبه، به اندازهی بحار سودمند نیست.
پنج: الشفا فی حدیث آل المصطفی جامع کبیر که مشتمل بر چند مجلد از کتاب شیخ محمد رضا بن عبدالله تبریزی میباشد که سال۱۱۵۸ هـ آن را نوشته است.
شش: جامع الأحکام فی الحدیث، تألیف: سید عبدالله شبری که در ۲۵ جلد بزرگ آن را نوشته و به چاپ رسانده است. نویسنده آن از بیشتر نویسندگان، تألیفات بیشتری دارد.
هفت: مستدرکات الوسائل، تألیف محدث، محقق و آگاه به حدیث و رجال شناس متبحر، میرزا حسین نوری معاصر، که در این کتاب آنچه از قلم صاحب وسایل افتاده است، او آن را جمع نموده است. و به سبک وسایل آن را مرتب و فصل‌بندی نموده است اما او موضوع فقه رضوی که منتسب بودنش به اما رضا÷اثبات نشده و همچنین بعضی مسایل دیگر که صاحب وسایل آن را معتبر و مستند ندانسته، در این کتاب افزوده است. پس در واقع مسایل افزوده شده در این کتاب، جبران آنچه در الوسایل وجود ندارد، نیست. و در پایان کتابش مطالبی را در زمینهی رجال شناسی آورده است که در غیر آن وجود ندارند، ظاهراً آنها را از جامع الرواة تألیف حاج محمد اردبیلی هم‌عصر مجلسی، گرفته است [۶۱۹].
شیعه‌ها ادعا میکنند که کتابهای که مشتمل بر احادیثی میباشند که از معصومین روایت شدهاند، بیش از شش هزار و ششصد کتاب میباشند [۶۲۰].
اما مفید می‌گوید: امامیه از زمان امیر المؤمنین÷تا عهد حسن عسکری، چهارصد کتاب را تألیف نموده‌اند که به اصول نام گذاری شدهاند، و این که در مورد چیزی گفته میشود: این، اصل دارد، اشاره به همین (چهارصد کتاب) است [۶۲۱].
این در مورد حدیث، اما در مورد رجال نیز میتوان به کتابهای زیر اشاره نمود:
یک- کتاب «معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین» تألیف: أبی عمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز کشی، معروف به رجال کشی، از علمای قرن چهارم.
دو- کتاب «الرجال» تألیف: ابی عباس أحمد بن علی نجاشی، متوفاى سال (۴۰۵هـ)، معروف به رجال نجاشی.
سه- کتاب «الرجال» تألیف: شیخ الطائفه أبی‌جعفر طوسی، متوفاى سال (۳۶۰)، و معروف به رجال طوسی.
چهار- کتاب «الفهرس» تألیف: طوسی.
این چهار کتاب نزد آنها اصول و پایه به حساب می‌آیند و شیعه‌ها آن هارا مرجع و منبع خود در این زمینه میدانند [۶۲۲].
کتابهای دیگری نیز در این زمینه وجود دارند مانند:
معالم العلماء تألیف: ابن شهر آشوب مازندرانی، متوفای سال (۵۸۸ هـ).
و خلاصة الأقوال فی الرجال، تألیف: حسن بن مطهر حلی متوفای سال (۷۲۶ هـ).
و منهج المقال تألیف: مامقانی.
و روضات الجنات تألیف: خوانساری.
و الکنى والألقاب تألیف: قمی.
و کتابهای فراوان دیگر.
و در زمینهی تفسیر نیز میتوان به کتابهای زیر اشاره نمود:
تفسیر عیاشی.
و تفسیر فرات بن إبراهیم کوفی.
و تفسیر قمی.
و تفسیر مجمع البیان طبرسی.
و تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن.
و تفسیر صافی.
و نور الثقلین حویزی.
و منهج الصادقین، اثر ملا فتح الله کاشانی.
و در زمینهی فقه نیز میتوان کتابهای زیر را نام برد:
شرائع الإسلام، جعفر بن حسین حلی.
جامع المقاصد، عبد العالی کرکی متوفاى (۹۳۷هـ).
و المسالک، زین الدین عاملی.
و همچنین شروح اللمعة الدمشقیة.
در زمینهی تاریخ:
تاریخ یعقوبی.
و مروج الذهب.
وأخبار الزمان، مسعودی.
و ناسخ التواریخ، میرزا تقی‌خان معاصر ناصر الدین قاجار.
و مهم‌ترین کتاب آنها نهج البلاغه است که آن را مقدس‌ترین کتاب خود میدانند، و به ادعای آنها کتابی است که شامل خطبه‌ها و نامه‌های امام علیسمی‌باشد که شریف رضی آن را گرد آوری نموده است و مهم‌ترین کتابهای شرح بر آن عبارتند از:
شرح ابن أبی‌الحدید، معتزلی شیعی.
و شرح ابن المیثم.
و شرح‌های بسیار دیگر.
و اما در مورد بزرگان و دانشمندان آنها، میتوان به نویسندگان کتابهای یاد شده در این کتاب، و همچنین کتابهای دیگری که در مورد این گروه نوشتهام، اشاره نمود.
و بدین ترتیب، میتوان شیعهی اثنی‌عشری را به صورت خلاصه و گذرا شناخت و آنچه ذکر نمودهایم، برای کسی که می‌خواهد در مورد آنها شناخت پیدا کند کافی است.
و فصل دیگری را به این کتاب میافزایم که در آن از ارتباط شیعهی اثنی عشری به عقاید سبئیه و دیگر فرقه‌های گمراه و منحرف، و همچنین توطئه‌های توطئه گران علیه اسلام، و بنیان گذاران گروه‌ها و اختلاف ایجاد کنندگان در میان مسلمانان، بحث شده است.
[۶۱۹] أعیان الشیعة، جزء أول، قسمت دوم (ص:۱۱۳-۱۱۴). [۶۲۰] أعیان الشیعة، جزء أول، قسمت دوم (ص:۹۳). [۶۲۱] أعیان الشیعة، جزء أول، قسمت دوم (ص:۹۳). [۶۲۲] نگاه: مقدمهی رجال کشی، تألیف: احمد حسینی (ص: ۴).