فصل

وقتی ثابت شد که انسان بدعت‌گذار، گناهکار است، باید گفت گناهی که دارد یک درجه نیست بلکه درجات مختلف و گوناگونی دارد. این درجات مختلف به تناسب استدلال و اظهار نظر فقهی او می‌باشد. این گناه از این جهت که بدعت‌گذار در بدعت خویش مدعی اجتهاد است یا خیر، مقلد می‌باشد، و از جهت وقوع بدعت در ضروریات یا حاجیات و یا تحسینیات، فرق دارد. همچنین از این جهت که بدعت‌گذار، بدعتش را پنهان کرده یا آن را آشکار نموده است، از این جهت که آیا به سوی آن دعوت کرده یا به سوی آن دعوت نکرده است، از این جهت که در صورت دعوت به‌سوی بدعتش، آیا علیه دیگران شورش کرده یا شورش نکرده است، از این جهت که این بدعت، بدعت حقیقی است یا بدعت اضافی، از این جهت که این بدعت، واضح و روشن است یا مبهم و غیر واضح، از این جهت که آیا کفراست یا کفر نیست، از این جهت که آیا بدعت‌گذار بر بدعت خویش اصرار داشته یا اصرار نداشته است... و دیگر صورت‌هایی که به طور قطع یا به احتمال قوی و راجح، در بزرگی و عدم بزرگی گناه متفاوت و مختلف است، و خود این درجات نیز برای خود درجات و مراتبی دارند.

این مطلب - هر چند برای کسی که نسبت به اصول دین آگاهی و علم دارد، پوشیده نیست - نباید نادیده گرفت و می‌بایست به طور اجمالی به تفاوت درجات گناه بدعت‌گذار، توجه کرد. پس این مطلب در اینجا در اولویت قرار دارد.