مشهورترین کتاب‌هایی که در عرصه‌ی علم مصطلح الحدیث، نگاشته شده‌اند
۱- «المحدّث الفاصل بین الراوی والواعی»:
این کتاب را «قاضی ابومحمد، حسن بن عبدالرحمن بن خلاد رامهُرمُزی» [متوفی ۳۶۰ ه. ق] به رشته‌ی تحریر درآورده است. اما ایشان به تمام مباحث «علم مصطلح» در این کتاب اشاره نکرده و به تمام و کمال به بیان آن‌ها نپرداخته است؛ و این موضوع، غالباً حالت و موقعیت هر کسی است که خواسته باشد در هر فنی یا هر علمی برای شروع کار چیزی را به رشته‌ی تحریر درآورد، و به نگارش و تدوین آن بپردازد.
۲- «معرفة علوم الحدیث»:
این کتاب توسط «ابوعبدالله محمد بن عبدالله، حاکم نیشابوری» [متوفی ۴۰۵ ه. ق] تدوین و نگارش یافته است، ولی ایشان [در این کتاب] به تهذیب و تصحیح و اصلاح و پاکسازی مباحث نپرداخته و مباحث آن را به طور فنّی و شایسته، مرتّب و ساماندهی و طبقه‌بندی و تنظیم ننموده است.
۳- «المُستَخرج على معرفة علوم الحدیث»:
این کتاب را «ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی» [متوفی ۴۳۰ ه. ق] نگاشته است؛ وی در این کتاب، به قواعدی از این فن اشاره نموده و ضمیمه و پیوست کرده است که حاکم نیشابوری [برحسب شرایطش] آن‌ها را از دست داده و در کتابش «معرفة علوم الحديث» نیاورده است، ولی «ابونعیم» در این کتاب چیزهایی را از قلم انداخته و نادیده گرفته که برای کسی که پس از او پا در عرصه‌ی وجود گذاشته، این امکان نیز وجود دارد که مباحثی را بر کتاب ابونعیم اضافه و پیوست نماید.
۴- «الكفایة فی علم الروایة»:
این کتاب توسط «ابوبکر احمد بن علی بن ثابت، خطیب بغدادی مشهور» [متوفی ۴۶۳ ه. ق] تدوین و نگارش یافته است. این کتاب سرشار و پُر از نگارش مسائل این فن [مصطلح الحدیث]، و سرریز و مالامال از بیان قواعد و ضوابطِ روایت [حدیث] است که از بزرگترین مصادر و منابع این علم، به شمار می‌آید.
۵- «الجامع لأخلاق الراوی وآداب السامع»:
این کتاب نیز نگارش یافته‌ی خطیب بغدادی است؛ و این کتاب چنانکه از نامش پیداست پیرامون آداب روایت، بحث و بررسی می‌نماید.
این کتاب، در حوزه و قلمرو خودش [در حیطه‌ی بیان آداب روایت و در زمینه‌ی ذکر اخلاق راوی] یکتا و بی‌همتا و منحصر به فرد و بی‌نظیر؛ و در مباحث و محتویاتِ خویش، ارزشمند و گرانبها است؛ و کمتر فنّی از فنون علوم حدیث است که خطیب بغدادی در آن، کتاب مستقل و جداگانه‌ای را تدوین و تألیف نکرده باشد و پیرامون آن مباحثی را در قالب نگارش و تصنیف، به رشته‌ی تحریر درنیاورده باشد؛ همانطور که حافظ ابوبکر بن نقطه می‌گوید: «كل من أنصف، علم أنّ المحدثين بعد الخطيب عيال على كتبه»؛ «هر فرد منصف و دادگری می‌داند، محدّثینی که پس از خطیب بغدادی پا به عرصه‌ی وجود گذاشته‌اند، ریزه‌خوار خوان کتاب‌های وی هستند.»
۶- «الإلماع إلى معرفة أصول الروایة وتقیید السماع»:
این کتاب را «قاضی عیاض بن موسی یَحصُبی» [متوفی ۵۴۴ ه. ق] به رشته‌ی تحریر درآورده است؛ و این کتاب دربردارنده‌ی تمام مباحث مصطلح [الحدیث] نیست بلکه محدود و منحصر به مبا حثی است که به کیفیت و چگونگی تحمّل و ادای [حدیث] و فروعات آن تعلّق دارد؛ ولی [با این وجود] این کتاب در حوزه و قلمرو خودش [و در حیطه‌ی بیان تحمّل و ادای حدیث و در زمینه‌ی ذکر فروعات آن] خوب و عالی است و از نظر هماهنگی و سازگاری و ساختاری و آراستگی و نظم و ترتیب، نیکو و پسندیده است.
۷- «ما لا یَسع المحدِّث جهله»:
این کتاب، نگارش یافته‌ی «ابوحفص، عمر بن المجید مَیانَجِی» [متوفی ۵۸۰ ه. ق] است. و این کتاب، جُستار کوچکی است که نفع فراوانی در آن نیست.
۸- «علوم الحدیث»:
این کتاب را «ابوعمرو، عثمان بن عبدالرحمن شهرزُوری»، مشهور به «ابن صلاح» [متوفی ۶۴۳ ه. ق] به رشته‌ی تحریر درآورده است. و «علوم الحدیث» ابن صلاح در بین مردم به «مقدمة ابن صلاح» مشهور و معروف است، و این کتاب از بهترین و نیکوترین کتاب‌هایی است که در عرصه‌ی علم مصطلح [الحدیث] به رشته‌ی تحریر و نگارش درآمده است.
نویسنده در این کتاب، مباحث پراکنده‌ی کتاب‌های خطیب بغدادی و کتاب‌های کسانی که پیش از او می‌زیسته‌اند را تدوین و گردآوری نموده است، از این رو این کتاب، کتابی سرشار و سرریز از فایده و نفع، و مالامال و پُر از سود و بهره است، جز اینکه ابن صلاح این کتاب را بطور مناسب و بایسته‌ای ترتیب‌بندی و ساماندهی ننموده است؛ زیرا او مباحث این کتاب را اندک اندک و به تدریج و قدم به قدم املاء و دیکته نموده است، [از این رو از نظم و ترتیب و هماهنگی و سازگاری و آراستگی و ساماندهیِ مناسب وشایسته‌ای برخوردار نیست]. و با وجود این، باز هم این کتاب، پایه و تکیه‌گاه [تحقیقات و پژوهشهای] علماء و صاحب‌نظرانی است که پس از ابن‌صلاح، پا در عرصه‌ی گیتی گذاشته‌اند، و چه قدر [از علماء و دانشورانی که] به اختصار و خلاصه‌کردن و ساماندهی و مرتّب نمودن این کتاب پرداخته‌اند و چه اندازه که آهنگ مخالفت و ناسازگاری ساز کرده‌اند [و این خود بیانگر اهمیت و جایگاه این کتاب، و روشنگر عظمت و بزرگی آن است].
۹- «التقریب والتیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر»:
این کتاب توسط «محی الدین، یحیی بن شرف نووی» [متوفی ۶۷۶ ه. ق] نگاشته شده، و مختصر کتاب «علوم الحدیث» ابن‌صلاح است، که [در عرصه‌ی اصطلاحات حدیثی] کتابی خوب و نیکو است، جز اینکه هر از گاهی در [برخی از] عبارات آن، پیچیدگی و دشواری و به هم ریختگی و گره‌خوردگی وجود دارد.
۱۰- «تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی»:
این کتاب را «جلال الدین، عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی» [متوفی ۹۱۱ ه. ق] به رشته‌ی تحریر درآورده است. و این کتاب - چنانکه از عنوانش پیداست - شرح کتاب «تقریب النواوی» می‌باشد که نویسنده، در آن، فوائد و نکاتِ ارزنده‌ی فراوانی را گردآوری و تدوین نموده است.
۱۱- «نظم الدُّرَر فی علم الأثر»:
این کتاب، نگارش یافته‌ی «زین الدین، عبدالرحیم بن حسین عراقی» [متوفی ۸۰۶ ه. ق] و مشهور به «ألفية العراقي» می‌باشد که نویسنده در آن، کتاب «علوم الحدیث» ابن صلاح را در قالب نظم و شعر درآورده و مباحث و نکاتی را نیز بر آن افزوده است.
و این اثر، کتابی خوب و عالی و نیکو و پسندیده و سرشار و مالامال از فوائد و نکاتِ [ارزنده و مفید] است که بر آن، شروحاتِ متعدد و گوناگونی نگاشته شده است که از جمله‌ی آن‌ها دو شرح از خود نویسنده‌ی کتاب [زین‌الدین، عبدالرحیم بن حسین عراقی] می‌باشد.
۱۲- «فتح المغیث فی شرح ألفیة الحدیث»:
این کتاب، نگارش یافته‌ی «محمد بن عبدالرحمن سخاوی» [متوفی ۹۰۲ ه. ق]، و شرح «الفیة العراقی» می‌باشد؛ و این کتاب، از کارآمدترین و بهترین شروحات «الفیة العراقی» به شمار می‌آید.
۱۳- «نُخبة الفِكر فی مصطلح هل الأَثر»:
این کتاب توسط «حافظ ابن حجر عسقلانی» [متوفی ۸۵۲ ه. ق] به رشته‌ی تحریر درآمده است که جُستاری کوچک و بسیار مختصر و فشرده و گزیده و موجز می‌باشد؛ ولی با وجود این از مفیدترین و ارزنده‌ترین کتاب‌های مختصر، و از بهترین و برترین کتاب‌های مختصر از لحاظ ترتیب و ساماندهی و نظم و آراستگی می‌باشد؛ و نویسنده‌ی کتاب [ابن‌حجر عسقلانی] در ترتیب و ساماندهی و تقسیم و طبقه‌بندی کتاب، شیوه‌ای را ابداع و طرح‌ریزی نموده و اسلوبی را اختراع کرده و آفریده که هیچ کس در این زمینه بر او پیشی نگرفته و برتری نیافته است.
و نویسنده‌ی کتاب، این اثر را با شرحی که آن را «نزهة النظر» نام نهاده، شرح نموده است، همچنانکه غیر او نیز به شرح و توضیح این کتاب پرداخته‌اند [و شروحاتی را بر آن به رشته‌ی تحریر درآورده‌اند].
۱۴- «المنظومة البیقونیة»:
این کتاب، نگارش یافته‌ی «عمر بن محمد بیقونی» [متوفی ۱۰۸۰ ه. ق] و از جمله‌ی منظومه‌های مختصر و موجز است؛ به دلیل اینکه شمار ابیاتش از ۳۴ بیت فراتر نمی‌رود؛ و با وجود این، باز هم این کتاب، از زمره‌ی کتاب‌های مختصرِ مفید و ارزنده، و مشهور و معروف به شمار می‌آید که بر آن، شروحات متعدد و گوناگونی به رشته‌ی تحریر درآمده است.
۱۵- «قواعد التحدیث»:
این کتاب، توسط «محمد جمال الدین قاسمی» [متوفی ۱۳۳۲ ه. ق] نگاشته شده است و اثری مفید و سودمند و ارزنده و نافع به شمار می‌آید.
و در این عرصه [عرصه‌ی علم مصطلح الحدیث]، کتاب‌های فراوان دیگری نیز وجود دارد که ذکر همه‌ی آن‌ها [از حوصله‌ی این مختصر بیرون است و بیان همه‌ی آن‌ها] به درازا می‌کشد؛ و من نیز [در این مختصر، فقط] به بیان مشهورترین کتاب‌ها [یی که در عرصه‌ی علم مصطلح الحدیث نگاشته شده‌اند] اکتفا نموده‌ام؛ و خداوند متعال به تمام علماء و صاحب‌نظران اسلامی [که در این راستا تلاش‌های بی‌وقفه و زحمت‌های فراوان کشیده‌اند] از سوی ما و تمام مسلمانان، بهترین پاداش را عنایت بفرماید.