درآمدی بر علوم حدیث

۱۴- معرفة المنسوبين إلى غير آبائهم: [شناخت راویان و محدثینی که به غیر پدرانشان منسوبند]

۱- هدف از «شناخت راویان و محدثینی که به غیر پدرانشان منسوب هستند»:

[هدف از تحقیق و بررسی این نوع از «شناخت رُوات»، این است که نخست] به شناخت محدثین و راویانی پرداخته شود که با نسبت به غیرپدرشان، شهرت پیدا کرده‌اند - فرقی نمی‌کند که غیر پدر، آشنا وخویشاوند نسبی باشد، مانند: مادر و پدر بزرگ، و یا غریب و بیگانه باشد، مانند: معلّم و مربّی و امثال آن - و سپس به شناسایی اسم پدرشان، پرداخته شود.

۲- فایده‌ی شناسایی راویانی که به غیر پدرانشان منسوبند:

دفع «توهم تعدّد»، در وقتی که به غیر پدرانشان، نسبت داده می‌شوند.

۳- اقسام «راویانی که به غیر پدرانشان منسوبند» و مثال‌هایی برای آن‌ها:

الف) راویانی که به مادرانشان، نسبت داده می‌شوند: مانند: «مُعاذ»، «معوّذ» و «عوذ» فرزندان «عَفراء»؛ و نام پدرشان «حارث» است. و مانند: «بلال بن حمامة» که نام پدرش «رباح» است. و مثل: «محمد بن حنفيّة» که «علي بن أبي طالب» نام پدر وی است.

ب) راویانی که به مادر بزرگ اعلی، یا مادر بزرگ ادنی، نسبت داده می‌شوند: مانند: «یعلی بن منیة»، که «منیة» نام مادرِ پدرش است، و «امیه» نام پدر وی است. و «بشیر بن خصاصیة» که «خصاصیة» نام مادر سوم اجداد و نیاکان وی می‌باشد، و «معبد» نام پدر وی است.

ج) راویانی که به پدر بزرگ خویش، نسبت داده می‌شوند: مثل «ابوعبیدة بن جراح» که نام اصلی‌اش «عامر بن عبدالله بن جراح» می‌باشد. [و جراح پدر بزرگش است که بدو منسوب است]؛ و «احمد بن حنبل» که نام اصلی‌اش «احمد بن محمد بن حنبل» می‌باشد. [و «حنبل» پدر بزرگ وی می‌باشد که بدو منسوب است].

د) راویانی که به بیگانه‌ها، - به علتی - نسبت داده می‌شوند: مثل «مقداد بن عمرو کِندی» که بدو «مقداد بن اسود» گفته می‌شود. [و به «اسود» بدین خاطر نسبت داده شده است] چرا که وی زیر قیمومت و سرپرستی «اسود بن عبد یغوث» قرار داشت، و وی او را به فرزندی پذیرفت [از این رو، اسود بن عبد یغوث، پدر خوانده‌ی مقداد بن عمرو کندی، به شمار می‌آید].

۴- مشهورترین کتاب‌هایی که در زمینه‌ی «راویان منسوب به غیر پدران»، به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند:

من - خودم - کتاب ویژه‌ای را سراغ ندارم که در این باب به رشته‌ی تحریر درآمده باشد، ولی به طور کلّی، نسبت هریک از راویان، در کتاب‌های «تراجم» [که به بیوگرافی و زندگینامه‌ی راویان پرداخته‌اند] ذکر شده است، به ویژه کتاب‌های تراجمی که در حد وسیع و گسترده‌ای به بیان بیوگرافی و زندگینامه‌ی راویان و محدثین پرداخته‌اند. [از این رو می‌توان «راویان منسوب به غیر پدران» را در چنین کتاب‌هایی یافت].