۱۸- معرفة طبقات العلماء والرواة [شناخت طبقات علماء و راویان]
۱- تعریف «طبقه»:
الف) تعریف لغوی: «طبقه» در لغت به معنای «القوم المتشابهون» است؛ یعنی گروهی از مردم که مشابه و همانند یکدیگر باشند.
ب) تعریف اصطلاحی: «طبقه» عبارت است از: «قوم تقاربوا في السن والإسناد، أو في الإسناد فقط» [۳۷۰]؛ گروهی از مردم که در سن و اسناد، یا فقط در اسناد، به همدیگر نزدیک باشند.
و معنی تقارب و نزدیکی در اسناد این است که استادان مشترکی داشته باشند، و یا استادان برخی، [از لحاظ سن و سال، یا عصر و زمان]، نزدیک به استادان برخی دیگر باشند.
۲- برخی از فواید شناخت «طبقات علماء و راویان»:
الف) یکی از فواید شناخت طبقه‌های علماء و راویان این است که با شناخت آن، از تداخل دو راوی که در اسم یا کنیه و غیر آن مشابه و همانند یکدیگرند، ایمن خواهیم شد؛ زیرا گاهی اوقات اتفاق می‌افتد که دو اسم در لفظ با یکدیگر موافق و یکنواخت هستند، از این رو یکی به جای دیگری تصور می‌شود و بدین گونه تداخل و التباس بین دو اسمِ مشابه ایجاد می‌گردد، ولی با شناخت طبقات علماء و راویان، این مُعضل برطرف می‌شود و با شناخت آن، بین این دو اسم، تشخیص داده می‌شود.
ب) اطلاع و آگاهی از حقیقت «عنعنه». [عنعنه: کلمه‌ی «عن فلانٍ» را در روایت تکرار کردن. نقل حدیث یا روایت از قول چند تن به ترتیب. چنانکه گویند: «روایت کرد فلان از فلان». و با شناخت طبقه‌های علماء و راویان، دانسته می‌شود که هریک از راویان از کدام طبقه و از کدام عصر و زمان می‌باشد].
۳- گاهی اتفاق می‌افتد که دو راوی، به اعتباری از یک طبقه، و به اعتباری دیگر از دو طبقه به شمار می‌آیند: مثل «انس بن مالکس» و امثال وی از دیگر کوچکترهای صحابه. آن‌ها همراه با عشره‌ی مبشره - به اعتبار اینکه تمامی آن‌ها از زمره‌ی صحابه‌اند - در یک طبقه [طبقه‌ی صحابه] قرار می‌گیرند؛ از این رو دانسته می‌شود که تمامی صحابه [عموماً] یک طبقه شمرده می‌شوند [اما با توجه به امتیازاتی که برخی از آن‌ها بر برخی دیگر داشته‌اند، و همچنین به اعتبار سن و سالی که داشته‌اند، دارای طبقات فرعی به شرح ذیل می‌باشند:
۱- به اعتبار امتیازات: پیشتازانِ قبول دین اسلام، که خلفای راشدین از این طبقه به شمار می‌آیند. صحابی‌های قبل از توطئه‌ی دار الندوة، مهاجرین حبشه، صحابی‌های عقبه‌ی اول و دوم، اهل غزوه‌ی بدر، اهل بیعة الرضوان، صحابی‌هایی که بعد از فتح مکه مسلمان شده‌اند، و بچه‌های نابالغ که روز فتح مکه یا در حجة الوداع، پیامبر جرا دیده‌اند.
۲- به اعتبار سنّ: جوانترین اصحاب به ترتیب عبارتند از: «ابوالطفیلس» و «مسور بن مخرمهس»، که هردو در سال وفات پیامبر ج، هشت ساله بوده‌اند، و «نعمان بن بشیرس» که سال دوم هجری متولد گشته است، و «حسنس» و «حسین بن علیس» و «عبدالله بن زبیرب» که سال وفات پیامبر جنه ساله بوده‌اند، و «جعفر بن عبدالرحمنس» که در سفر حجة الوداع کودک بوده است و «مسلمة بن مخلد خزرجیس» و «عبدالله بن جعفرس» و «قسم بن عباسس» و «عبدالله بن عباسب» که عموماً ده ساله بوده‌اند، و «عمر بن ابی سلمةس»، نه ساله بوده است.
۳- به اعتبار طول عمر: این صحابی‌ها هر یک، حدود یکصد و بیست سال عمر کرده‌اند: «حسان بن ثابتس»، حویطب بن عبدالعزّیس»، «مخرمة بن نوفلس»، «حکیم بن حزام بن خویلدس» (برادرزاده‌ی حضرت خدیجهل)، «سعید بن یربوع قرشیس» (نامبردگان فوق، هم جاهلیت را درک کرده‌اند و هم اسلام را)، «لبید بن ربیعه‌ی عامریس»، «عاصم بن عدی عجلانیس»، «سعد بن جناده‌ی عوفیس»، «نوفل بن معاویه منتج نجدیس»، «عدی بن حاتم طاییس»، «نافع بن سلیمان عبدیس»، «نابغه‌ی جغدیس» - ذیل شرح نخبه‌ی ابن حجر عسقلانی، ص ۱۳۱، کفایه‌ی خطیب، ص ۵۶-۷۶، الفیه‌ی سیوطی، ص ۲۸۷. مترجم]
۴- آنچه بر ناظر و پژوهشگرِ «طبقات علماء و راویان»، لازم و ضروری است:
اطلاع و آگاهی از موارد ذیل، برای ناظر و پژوهشگر علمِ «طبقات علماء و راویان» لازم و ضروری است:
• آگاهی از تاریخ تولد راویان.
• شناخت تاریخ وفات راویان.
• اطلاع و آگاهی از اساتید آن‌ها، که از آن‌ها حدیث روایت نموده‌اند.
• آگاهی از شاگردان آن‌ها، که به نقل حدیث از آن‌ها پرداخته‌اند.
۵- مشهورترین کتاب‌هایی که در زمینه‌ی تدوین و نگارش «طبقات علماء و راویان» به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند:
الف) کتاب «الطبقات الكبرى»، تألیف ابن سعد.
ب) کتاب «طبقات القرّاء»، تألیف ابی عمرو الدانی.
ج) کتاب «طبقات الشافعیة الكبرى»، تألیف عبدالوهاب السبکی.
د) کتاب «تذكرة الحفاظ»، تألیف ذهبی.
[۳۷۰] نگا: تدریب الراوی، ج ۲، ص ۳۸۱.