درآمدی بر علوم حدیث

۲- معرفة التابعين [شناخت تابعین]

۱- تعریف «تابعین»:

الف) تعریف لغوی: «تابعین»، جمع «تابعی» یا «تابع» است. و «تابع»، اسم فاعل از «تَبعه» و به معنای «مَشی خلفه» [پشت سر او رفت. دنبال کسی را گرفت. از کسی الگو گرفت. از دیگری پیروی و تبعیت کرد]. می‌باشد.

ب) تعریف اصطلاحی: «تابعی»، به کسی گفته می‌شود که [خودش پیامبر جرا دیدار و ملاقات نکرده باشد، یا اگر دیده باشد، در حال ملاقات مسلمان نبوده؛ ولی] با اصحاب آن حضرت جدر حال اسلام، دیدار و ملاقات کرده و بر اسلام نیز مرده باشد.

و برخی گفته‌اند: تابعی، کسی است که در خدمت و ملازم صحابی، و همراه و همدم وی باشد.

۲- برخی از فواید «معرفة التابعين»:

تشخیص احادیث «مرسل» از احادیث «متّصل».

۳- طبقات تابعین:

پیرامون تعداد طبقات تابعین، در میان علماء و صاحب نظران دینی، اختلاف نظر وجود دارد، و هریک از آن‌ها برحسب اجتهاد و دیدگاه خویش به تقسیم طبقات تابعین پرداخته است؛ [مثلاً:]

الف) مسلم، طبقات تابعین را به سه طبقه، تقسیم نموده است.

ب) و ابن سعد، طبقات آن‌ها را به چهار طبقه، تقیسم کرده است.

ج) و حاکم نیز طبقات تابعین را به پانزده طبقه، تقسیم نموده که نخستین طبقه از آن‌ها، طبقه‌ای است که ده تن از صحابه را درک کرده باشد.

۴- «مُخضَرمون» (مفرد: مُخضرم):

«مُخضرم»: به کسی گفته می‌شود که جاهلیت و زمان پیامبر گرامی اسلام جرا در درک نموده و اسلام آورده باشد، ولی با پیامبر جملاقات و دیداری نداشته و به شَرَف صحبت رسول اکرم جنائل نشده است.

[به تعبیری دیگر، «مُخضرم» به کسانی اطلاق می‌گردد که اسلام و جاهلیت را درک نموده، ولی پیامبر را ملاقات نکرده و به شرف صحبت رسول اکرم جنائل نشده باشند] از این رو طبق قول صحیح، «مخضرمون» در شمار «تابعین» هستند.

و تعداد «مخضرمون» - براساس آمار امام مسلم - در حدود بیست نفرند. ولی قول صحیح در این زمینه این است که تعداد آن‌ها بیش از این‌ها می‌باشد که برخی از آن‌ها عبارتند از: «ابوعثمان نهدی» و «اسود بن یزید نخعی».

۵- «فقهای هفتگانه» [الفقهاء السبعة]:

فقهای هفتگانه، از زمره‌ی بزرگان علمای تابعین به شمار می‌آیند که تمامی آن‌ها از ساکنان مدینه‌ی منوره می‌باشند؛ و اینان عبارتند از:

«سعید بن مسیب»، «قاسم بن محمد»، «عروة بن زبیر»، «خارجة بن زید»، «ابوسلمة بن عبدالرحمن»، «عبید الله بن عبدالله بن عتبه»، و«سلیمان بن یسار» [۳۴۵].

۶- برترین تابعین:

علماء و صاحب نظران اسلامی، پیرامون «برترین تابعین»، با یکدیگر اختلاف نظر دارند، و مشهور در این زمینه این است که برترین آن‌ها «سعید بن مسیب» است.

«ابو عبدالله محمد بن خفیف شیرازی» گفته است:

الف) اهل مدینه‌ی منوره بر این باورند که: برترین تابعین، «سعید بن مسیب» می‌باشد.

ب) و اهالی کوفه، معتقدند که: برترین تابعین، «اویس قرنی» می‌باشد.

ج) و ساکنان بصره برآنند که: برترین تابعین، «حسن بصری» می‌باشد.

۷- برترین زنانِ تابعی:

ابوبکر بن ابی داود، گفته است: «سيدات التابعات: حفصة بنت سيرين وعمرة بنت عبدالرحن، وتليهما أم الدرداء» [۳۴۶]؛ «سرور و مِهتر زنان تابعی، «حفصه دختر سیرین» و «عمره دختر عبدالرحمن»، و در پی آن‌ها «ام الدرداء» می‌باشد.»

۸- مشهورترین کتاب‌هایی که در زمینه‌ی تدوین و نگارش «معرفة التابعین»، تألیف شده‌اند:

از مشهورترین کتاب‌هایی که در این عرصه، به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند، می‌توان به کتاب «معرفة التابعين»، تألیف «ابوالمطرف بن فطیس اندلسی»، اشاره کرد [۳۴۷].

[۳۴۵] ابن مبارک، «ابی سلمه» را به جای «سالم بن عبدالله بن عمر» در شمار فقهای هفتگانه قرار داده، و «ابوالزناد» نیز «ابوبکر بن عبدالرحمن» را به جای «سالم» و «ابی‌سلمه» در جرگه‌ی فقهای هفتگانه، گنجانده است. [۳۴۶] ابوالدرداء، دو زن به نام‌های «ام الدرداء» داشت، که یکی از آن‌ها به «ام الدرداء کوچک»، و دیگری به «ام الدرداء بزرگ» مشهور بود. و مراد از «ام الدرداء» در جمله‌ی بالا، همان «ام الدرداء کوچک» است که نامش «هجیمة» یا «جهیمة» می‌باشد [و از زمره‌ی تابعین است]، ولی «ام الدرداء بزرگ» نامش «خیرة»، و یکی از زنان صحابی می‌باشد، و هردو از جمله‌ی زنان ابوالدرداء می‌باشند. [۳۴۷] نگا: الرسالة المستطرفة، ص ۱۰۵.