نتیجه‌ی خدمات خلفای راشدین ش در یک نگاه
تفصیل نتایج و ثمرات کوششهای خلفای راشدین در حفظ و حمایت ((سنت)) را، نمی‌توان در حصار چند صفحه به زنجیر کلمات کشید. با این همه، مناسب می‌دانیم در اینجا نگاهی هر چند گذرا و اجمالی به چکیده‌ی این نتایج بیفکنیم:
((سنت)) در پناه حمایت‌های دلسوزانه و صمیمانه‌ی خلفای پیامبر جو به یاری سایر اصحاب وی، شکوه و عظمت آسمانی‌اش را حفظ کرد و پایه‌های آن محکم و محکمتر شد. ((ابوبکر)) ستوانست با ابتکار شیوه‌های حفاظتی مطمئن و وضع قواعد و شرایط بی‌سابقه در راستای نقل و قبول احادیث، ((سنت)) را در مقابل گردبادهای سهمگین حوادث، همچنان پا برجا نگه دارد و مهمتر از همه اینکه مسلمین را متوجه‌ی موقعیتی که ((سنت)) در آن قرار گرفته بود، ساخت.
((عمر)) سبا قاطعیت اعجاب انگیزش موفق شد، مستحکم‌ترین بناها را برای نگه داری ((سنت)) بنیان نهد و دست متجاوزین را از تجاوز به ذخیره‌ی پر بهای آن، کوتاه سازد. او با تلاشهای پی گیر و بی‌وقفه، توانست مسلمانان را در شاهراهی گشاده و روشن، به سوی مقصد رهنمون گردد؛ آن چنانکه خودش در آخرین خطبه‌ی زندگی‌اش فرمود:
((ای مسلمانان! شما را در راهی واضح و روشن گذاشتم؛ راهی که دامن تاریکی‌اش برچیده شده و مانند روز و روشن است...)) [۸۸].
بازتاب اقدامات ((عمر)) سدر برگزیدن راههایی برای صحیح ماندن ((سنت))، چنان بود که تا مدتها سران حکومت به مردم اجازه نمی‌دادند، ص یر از احادیث زمان ((عمر))، حدیثی دیگر روایت نمایند. ((معاویه)) سدر زمان خلافت خویش به مردم می‌گفت: ((هیچ حدیثی دیگر روایت نکنید، مگر حدیثی که در زمان عمر شناخته شده است. زیرا عمر مردم را از خدا می‌ترساند)).
اهمیت وجود ((شیخین)) را در اسلام و در راستای خدمت به ((سنت))، می‌توان از سخن ((علی)) سدرک کرد. او فرمود:
((به خدا سوگند که جایگاهشان در اسلام بس رفیع است و زخمی شدید از نبودن آنها بر اسلام وارد شده است. خداوند آن دو را مشمول رحمت خویش قرار دهد و به ارزش بهترین کارشان، پاداش نیک ارزانی فرماید)) [۸٩].
خلیفه‌ی سوم، ((عثمان ذی النورین)) س، به پاسداری از قوانین و اقدامات ((شیخین)) پرداخت و موجبات تداوم جریان آنها را در میان مسلمین فراهم ساخت. مضاف بر این، احادیث و افعال رسول اکرم جرا عملاً در میان مردم انجام داد و باعث شد، بسیاری از سنن در میان مومنین رواج یابد.
حضرت ((علی)) س، در ضمن کوشش‌هایی که برای برقراری قوانین خلفای گذشته نمود، به ایجاد طرحهایی جدید در حفظ ((سنت)) و بقای آن، دست یازید که در نتیجه‌ی آن، جوانب و شعب حمایت از ((سنت)) زیادتر و دیواره‌های بنای ((سنت)) مستحکمتر گشت.
به برکت زحمات بی‌دریغ خلفای راشدین و با همکاریهای مستحق تحسین صحابه‌ی دیگر، ((سنت)) مسیر آرام و عادی خویش را با شکوه و عظمت هر چه تمامتر طی کرد تا اینکه وارد مرحله‌ای شد که جدیدترین لباس مصونیت را پوشید و بوسیله آن، وعده‌ی الهی در حفظ جاوید آن، به نهایی‌ترین صورت ممکن تحقق یافت.
در این مرحله ((سنت)) در قالب کتابهایی تدوین شد که می‌توان آن را ((مرحله‌ی به باز نشستن زحمات صحابه)) نامید. فصل دوم کتاب را به بحث در خصوص همین مطلب اختصاص می‌دهیم.
[۸۸] ((ازالة الخلفاء))، ج: ۲، ص: ۲۱۶. [۸٩] مولانا محمد عمر سربازی، ((سراغ حقیقت))، ص: ۱۳.