فرمان تاریخی ((عمر بن عبدالعزیز))
در صفحات پیشین گفته شد که حضرت ((عمر فاروق)) سنخستین کسی بود که در صدد نوشتن تمام احادیث نبوی صبر آمد و بنابر مصالحی نتوانست به این کار دست زند. خداوند این افتخار را به نام یکی از افراد سلاله‌ی پاک وی رقم زده بود. آن فرد، ((عمر بن عبدالعزیز)) (در گذشته‌ی ۱۰۱ ھ ق) بود که از جانب مادرش به ((عمر فاروق)) سمی‌پیوندد [۱۴۸]. ((عمر بن عبدالعزیز))، در ((امانت))، ((اجتهاد)) و شناخت احادیث و آثار شخصیت مسلم داشت. او به دلیل اینکه در ارکان و نظام آسمانی اسلام، زندگی و روحی دوباره بخشید، به لقب پر افتخار ((مجدد هزاره‌ی اول اسلام)) ملقب شده است. ((عمر بن عبدالعزیز)) در دادگستری و خدمت به اسلام، پس از خلفای راشدین همتا ندارد. وغالباً با توجه به همین خصوصیت بوده است که او را ((عمر دوم)) می‌نامند.
((عمر)) به محض روی کار آمدنش به خلافت، در سال ٩٩ ھ حکم اساسی و مشهور خویش را به والی مدینه ((ابوبکر بن حزم)) که عالمی بزرگوار و ماهر در شناخت احادیث و آثار بود، بدین مضمون صادر کرد:
«انظر ما كان من حديث رسول الله غأو سنته أو حديث عمر أو نحو هذا، فاكتبه لي فإني قد خفت دروس العلم وذهاب العلمـاء» [۱۴٩]. «ببین آنچه از حدیث رسول الله ج یا سنت فعلی و یا حدیث عمر یا مانند آن (آثار صحابه‌ی دیگر) وجود دارد، برایم بنویس؛ زیرا می ترسم علم مندرس و نابود گردد و علما از میان بروند».
((ابوبکر حزمی)) در تعمیل فرمان مزبور، سعی بلیغ نمود و کتابهای زیادی از احادیث رسول الله صو آثار صحابه شترتیب داد. این کتب بدست ((عمر)) نرسید و او در سال ۱۰۱ هجری (پس از دو سال خلافت) از دنیا رفت.
این خلیفه‌ی بزرگوار، در مدت کوتاه خلافت خویش، علاوه بر ((ابوبکر حزمی)) به ((شعبی)) و ((ابن شهاب زهری)) دو تن از محدثان برجسته‌ی زمان خویش نیز این دستور را داده بود که در نتیجه‌ی آن، امام ((زهری)) دفترهای بسیار زیادی حاوی احادیث تهیه کرد و ((عمر بن عبدالعزیز)) توانست نسخه‌هایی از آنها را بر سرتاسر قلمرو خویش ارسال دارد. به گمان زیاد، کتب ((زهری)) اولین کتب مدونه هستند که به دست امت اسلامی رسیدند و این موفقیتی بزرگ و سر آغازی پر شور در تاریخ تدوین حدیث به طور رسمی به شمار می‌رود.
[۱۴۸] زنجیره‌ی نسب ((عمر بن عبدالعزیز)) بدین ترتیب است: عمر بن ام عاصم بنت عاصم بن عمر بن الخطاب. (تاریخ الخلفای سیوطی، ص: ۲۳۸). [۱۴٩] امام محمد، ((موطا))، ص: ۳۸٩.