احادیثی که به دستور پیامبر جنوشته شده‌اند
در زمان رسول خدا ج، دست مایه‌هایی از احادیث نوشته شده توسط اصحاب شپدید آمد. بسیاری از این نوشته‌ها طبق فرمان خود پیامبر و تحت نظارت دقیق وی املاء شده است. مشهورترین این مکتوبات، بدین قرار می‌باشند:
۱- کتاب الصدقه: نامهای بود مشتمل بر احکامی از قبیل زکات حیوانات و شرایط اداء و اخذ آن، که آن حضرت جپس از فتح ((مکه)) به عنوان رهنمودی به سوی عاملین خویش در اطراف مملکت اسلامی ارسال فرمود.
((کتاب الصداقة)) از مجموعه‌ی مکتوبی می‌باشد که پیامبر خدا جشخصاً آن را به یکی از اصحاب، املاء نموده بود. اما، هنوز به مقصد مقرر نرسیده بود که رسول الله جوفات یافت.
پس از آن حضرت ج، کتاب مزبور بدست ((ابوبکر صدیق)) سو بعد از وی، بدست ((عمر فاروق)) سافتاد. بعد از شهادت ((عمر)) س، نزد دو فرزندش، ((عبدالله)) و ((عبیدالله)) سماند و از آنها به ((عمر بن عبدالعزیز)) رسید و او آن را نقل نمود و سپس به ((سالم بن عبدالله)) (نوه‌ی ((عمر فاروق)) ) منتقل شد و امام ((ابن شهاب زهری)) از ((سالم)) حفظ نمود و برای دیگران قرائت کرد [۱۱۴].
- وقتی که حضرت ((ابوبکر)) س، حضرت ((انس)) سرا به ((بحرین)) فرستاد، یک کتاب صدقه نوشت و به او سپرد. اقتباسات و مضامین مختصر آن در ((صحیح بخاری)) وغیره به تکرار می‌آید. در این کتاب هم کم و بیش همان احکام هستند که در ((کتاب الصدقه‌ی)) آن حضرت جوجود داشتند. گمان می‌رود در اصل این کتاب جداگانه‌ای نیست، بلکه همان ((کتاب الصدقه‌ی)) پیامبر جمی‌باشد؛ زیرا بر آن، مهر آن حضرت جثبت شده بود [۱۱۵].
((حماد بن سلمه)) _ محدث و فقیه بنام _ می‌گوید:
((از ثمامه (نوه‌ی انس) کتابی گرفتم که می‌گفت این کتاب را ابوبکر، هنگامی که انس را برای دریافت زکات می‌فرستاد، برایش نوشته است و بر آن مهر رسول الله جنقش بسته بود)) [۱۱۶].
۲- صحیفه‌ی ((عمرو بن حزم)) س: در سال دهم هجری، هنگامی که آن حضرت ج، ((عمرو بن حزم)) سرا والی ((نجران)) کرد و به آن دیار گسیل داشت، صحیفه‌ای محتوی احادیث خویش را که به خط ((ابی بن کعب)) سترتیب داده بود، به وی سپرد. بعدها این صحیفه، به نام حضرت ((عمرو بن حزم)) سمعروف گردید و توسط محدثین دیگر انتشار یافت.
در این کتاب، علاوه بر چند نصایح عمومی، احکام شرعی چندی راجع به طهارت، نماز، زکات، عشر، حج، عمره، جهاد، مال غنیمت، مالیات، خونب‌ها، امور نظامی و آموزشی و... بیان شده بود. حضرت ((عمرو بن حزم)) سبه عنوان والی در یمن، در پرتو این کتاب، وظایف خویش را به بهترین صورت ممکن انجام داد. پس از وفات او، کتاب موصوف بدست نوه‌اش _ ((ابوبکر)) _ افتاد. ((امام زهری)) از وی این نوشته را خوانده و ضبط نمود و به شاگردان خویش نیز احادیث آن را یاد می‌داد [۱۱٧].
۳- بخشنامه ها: ابلاغ فرامین به سوی استانداران به صورت مکتوب، یکی از کارهای دینی _ سیاسی در امور مملکت بود. آن حضرت جهر جا که صحابه شرا برای اجرای احکام اسلامی و کنترل اوضاع و احوال می‌فرستاد، بر ایشان دستورات و رهنمودهایی شرعی می‌نوشت، تا در سایه‌ی آن بهتر بتوانند در حل امور مردم تصمیم‌گیری نمایند.
حاصل این هدایات و فرامین که گاه هنگام ارسال یاران به دستشان می‌داد، و گاه پس از رفتن آنان به طرفشان ابلاغ می‌فرمود، گرد آمدن چندین صحیفه است که مضامین آنها اکنون در دسترس ما قرار دارد.
آن گاه که حضرت ((ابوهریره)) سو حضرت ((علاء بن حضرمی)) سرا، سفیر خویش تعیین فرمود و به طرف زرتشتیان سرزمین ((هجر)) روانه کرد، هدایاتی برایشان نوشت که در آنها از زکات و عشر مفصلاً سخن به میان رفته بود [۱۱۸].
حضرت ((معاذ بن جبل)) سو ((مالک بن مراره)) سرا به یمن فرستاد و به آنها بخشنامه‌ای در مورد احکام شریعت، عنایت فرمود [۱۱٩].
نوشته‌ای برای ((معاذ بن جبل)) سو به یمن فرستاده شد که در آن عدم زکات بر سبزیجات نوشته شده بود [۱۲۰].
۴- تعلیماتی برای هیئت ها: بسیاری از قبایل عرب پس از گرویدن به اسلام، هیئت‌هایی از افراد برجسته‌ی خویش را به ((مدینه)) می‌فرستادند تا آموزشهای لازم اسلامی را در آنجا فرا بگیرند. این وفود برای مدتی معین در ((مدینه)) می‌ماندند و در طی این دوران تعلیمات اسلامی را از ((قرآن)) و ((سنت))، تحت نظارت پیامبر جبه کمک اصحاب شفرا می‌گرفتند. این هیئت‌های اعزامی معمولاً، هنگام بازگشت به قبایل خویش، از آن حضرت جمتقاضی می‌شدند تا رهنمایی‌ها و احکامی ضروری بر ایشان بنویسد. آن حضرت جو صحیفه‌ای متشکل از مهمترین مسائل را تنظیم می‌کرد و به آنها می‌داد.
نمونه‌های زیادی از این نوشته‌های باقی مانده است. در اینجا دو مورد ذکر می‌گردد:
دو وفد از دو قبیله به نامهای ((سماله)) و ((حدان))، پس از فتح ((مکه)) حاضر شدند و مشرف به قبول اسلام گردیدند. رسول خدا جبرای آنها صحیفه‌ای نوشت که احکامی مربوط به زکات در آن درج شده بود. حضرت ((ثابت بن قیس)) سنویسنده‌ی این کتاب و ((سعد بن عباده)) سو ((محمد بن سلمه)) س، گواهان آن بودند [۱۲۱].
وفد قبیله‌ی ((خثعم)) نزد آن حضرت جآمد. اعضای آن گفتند: ((ما به خدا ایمان آوردیم و نیز به رسولش و آنچه که از طرف خدا آمده است؛ پس برای ما کتابی بنویس تا بر مفادش عمل نماییم)) آن حضرت صبرای آنها کتابی نوشت و حضرت ((جابر بن عبدالله)) سو دیگر حاضرین بر آن گواه شدند [۱۲۲].
۵- نوشته‌های دیگر: چهار مورد از مکتوبات ذکر شده، مهمترین نمونه‌ها از نوشته‌های متعددی است که اغلب برای بیان مثال از احادیث املاء شده به امر پیامبر ص، ارائه داده می‌شود. نمونه‌های دیگری از این طیف نامه‌ها و مصاحف را می‌توان در زمینه‌های دیگری نیز یافت. من جمله‌ی این مکتوبات، احادیثی است که در خصوص دعوت حکمرانان [۱۲۳]بزرگ دنیا به اسلام، راهنمایی‌های نظامی و قضایی، پیمان نامه ها، امان نامه ها، انواع معاملات و... نوشته شده است.
[۱۱۴] ((درس ترمذی))، ج: ۱، ص: ۳٩. [۱۱۵] ((کتابت حدیث))، ص: ۸۳. [۱۱۶] ((سنن ابی داود)). [۱۱٧] محمد تقی عثمانی، ((حجیت حدیث))، ص:۱۳۴. [۱۱۸] محمد تقی عثمانی، ((حجیت حدیث))، ص: ۱۳۴. [۱۱٩] محمد تقی عثمانی، ((حجیت حدیث))، ص: ۱۳۴. [۱۲۰] ن. ک: ((انوار الباری))، ج: ۱، ص: ۲۲. [۱۲۱] ((حجیت حدیث))، ص: ۱۳٧. [۱۲۲] همان کتاب، ص: ۱۳٧-۱۳۶. [۱۲۳] نامه‌های تبلیغی آن حضرت جبه پادشاه ایران، روم، مصر و... در این باب مشهور هستند.