تالیفات قرن دوم
بارزترین خصوصیت مصنفات حدیث در قرنی دوم، مبوب بودن آنها به ترتیب موضوعات فقهی است، حال آنکه در قرن نخست هدف اصلی از نوشتن و جمع احادیث، فقط جمع کردن آنها در کتب بدون ترتیب دادن بر حسب موضوع بود. با این حال در فهرست کتابهای قرن دوم نیز، کتاب‌هایی به چشم می‌خورد که فاقد این خصوصیت هستند. شماری از تالیفات این قرن، به قرار زیر است:
۱- موطای امام مالک- این کتاب از پیشوای فقه مالکی – امام ((مالک بن انس)) – می‌باشد و در زمان خویش، صحیح‌ترین کتاب پس از کتاب الله به شمار می‌رفت؛ مرتبه‌ای که بعدها برای ((صحیح بخاری)) حاصل گشت.
تصنیف ((موطا)) به ترتیب، ابواب فقهی انجام گرفته و در آن کوشش شده است که روایات صحیح ثبت گردند. ((امام مالک)) در کتاب خویش مراسیل و فتاوای صحابه شرا نیز آورده است [۱۵۲]. این کتاب تا حالا نیز در برنامه‌ی درسی حوزه‌های علمیه جای دارد و موفق شدن به تدریس آن، موفقیتی بزرگ برای یک مدرس رشته‌ی حدیث به شمار می‌رود.
۲- کتاب الآثار ابوحنیفه- احادیث این کتاب را، امام ((نعمان بن ثابت کوفی))، معروف به ((ابوحنیفه)) /پیشوای مذهب بزرگ حنفی، به شاگردان خویش املاء کرده است. وی این کتاب را از میان ۴۰۰۰۰ حدیث انتخاب فرموده است.
((کتاب الآثار)) پس از تالیف شعبی، اولین کتابیست که احادیثش به ترتیب ابواب فقهی مرتب شده‌اند. این کتاب از نظر زمانی از ((موطا))ی امام مالک مقدم است و همچنین ثابت شده که ((امام مالک)) از تالیفات ((امام ابوحنیفه)) استفاده کرده است. بر همین اساس، این کتاب به اعتبار اسلوب تدوین، عنوان اصل ((موطا))ی امام مالک را دارا است [۱۵۳].
احادیث ((کتاب الآثار)) را شاگردان متعددی از امام اعظم روایت کرده‌اند. لذا دارای نسخه‌های متعددی می‌باشد. از جمله‌ی آنها، روایت ((امام محمد))، روایت ((امام ابو یوسف)) و روایت ((امام زفر)) می‌باشد. بسیاری از علمای بر آن شرح نگاشته و در ارزیابی رجال آن کتابها تصنیف کرده‌اند.
۳- مغازى موسی بن عقبه- تالیف ((موسى بن عقبه)) (م ۱۴۴ هـ) و کتابیست حاوی روایات و بیان نبردهای پیامبر جکه همه مستند و صحیح هستند. امام ((شافعی)) در توصیف این کتاب فرموده است: ((در بیان و ثبت غزوات، هیچ کتابی صحیح‌تر از این کتاب وجود ندارد)) [۱۵۴].
۴- جامع معمر- نوشته‌ی ((معمر بن راشد)) است و چون مشتمل بر احادیثی است که در برگیرنده‌ی هر نوع مضامینی می‌باشند، به آن ((جامع)) می‌گویند [۱۵۵]. کتابیست مبوب و دوران مقبولیتی بلامنازع داشت، اما امروزه در دسترس نیست.
۵- کتاب السیره- از ((ابن شهاب زهری)) و اولین کتابی است که در سیرت نبوی (عادات و خصایل پیامبر)) نگاشته شده است [۱۵۶].
۶- جامع سفیان ثوری- این کتاب از فقیه بنام و امام حدیث، ((سفیان ثوری)) (م ۱۶۰ یا ۱۶۱هـ) می‌باشد و در آن از شیوه‌ی تبویب کار گرفته شده است [۱۵٧]. ((امام شافعی)) از همین کتاب استفاده کرده است [۱۵۸].
٧- کتاب‌غرائب- تالیف حافظ مشهور حدیث، حضرت ((شعبه بن حجاج)) (م ۱٧۰ هـ) است. او در این کتاب، احادیث را به ترتیب استادان حدیث خویش مرتب کرده است.
۸- کتاب الجهاد- نوشته‌ی شاگرد مشهور امام ((ابوحنیفه)) حضرت ((عبدالله بن مبارک)) (م ۱۸۱ یا ۱۸۲ هـ) – است، که در آن احادیث مربوط به جهاد مرتب شده‌اند [۱۵٩].
٩- مصنف حماد- از ((حماد بن سلمه)) (م ۱۶٧ هـ) می‌باشد. این کتاب نیز بر حسب ابواب فقهی ترتیب یافته است [۱۶۰].
۱۰- تفسیر سفیان بن عیینه (م ۱٩۸ هـ)- احادیثی که در این کتاب وجود دارند، فقط در رابطه با تفسیر ((قرآن)) هستند [۱۶۱].
کتب یاد شده فقط چند عدد از کتابهای بی‌شمار قرن دوم هستند. آنان که در صدد اطلاع کامل‌تری از تالیفات این دوره هستند، می‌توان به منابع بزرگتر مراجعه نمایند.
[۱۵۲] ((حقائق السنن))، ج: ۱، ص: ۶۸. [۱۵۳] محمد تقی عثمانی، ((درس ترمذی))، ج: ۱، ص: ۴۶. [۱۵۴] ((کتابت حدیث))، ص: ۱٧٩. [۱۵۵] ((کتابت حدیث))، ص: ۱٧٩. [۱۵۶] همان کتاب، ص: ۱٧٩-۱٧۸. [۱۵٧] ((کتابت حدیث))، ص: ۱۸۰. [۱۵۸] ((درس ترمذی))، ج: ۱، ص: ۴۶. [۱۵٩] ((کتابت حدیث))، ص: ۱٧٩. [۱۶۰] ((کتابت حدیث))، ص: ۱٧٩. [۱۶۱] همان کتاب، ص: ۱۸۱.