اجتهاد، نص، واقع، مصلحت

أحمد بن حنبل

أحمد بن حنبل عربی شیبانی، کودکی یتیم بود که در محیطی دینی پرورش یافت. به کار در دیوان، روی آورد و بعد از مُدَّتی آن را کنار نهاد و به سوی حدیث، روانه شُد. وی در این مسیر، متحمّل دشواری و سختیهای بسیار گردید و احادیث عراق و شام و حجاز و یمن را جمع آوری نمود و در مکّه با شافعی برخورد کرد. پس به گُفته‌های او گوش فرا داد و فِقه خود را مُنقَّح گردانید. وی به دنبال فقه رفت و حدیث را ترک ننمود و إمام و پیشوای هر دو (فقه و حدیث) گردید. دردورانِ او، مأمون و معتصم و واثق، محدّثین را وادار به پذیرش خلق قرآن نمودند ولی، او از چنین چیزی امتناع نمود و در نتیجه مورد أذّیت و حبس، قرار گرفت و تا پایان دوران حکومت واثق، در عذاب و شکنجه به سر می‌برد. أحمد، شخصی عفیف بود و عطاء و بخشش حاکمان را ردّ می‌نمود وی در زمینة حدیث، کتاب «المسند» را نوشت. فقه او بر پایة کتاب و سُنَّت و قول صحابی و تابعین و قیاس (در موارد ضروری)، استوار است و حدیث ضعیف از دیدگاه او بر قیاس، مُقدَّم می‌شود. پیروانِ او را حنابله گویند.