اجتهاد، نص، واقع، مصلحت

محمّد عبده

از مؤسّسین نهضت معاصر مصری و بزرگ‌ترین دعوتگران به تجدید و اصلاح در جهان اسلام است. وی به سال ۱۸۴۵ میلادی در محلّة نصر واقع در استان بُحیره، متولّد شد. قرآن را حفظ کرد و بعد از آن به منظور بررسی و مُطالعة علوم طبیعی و تاریخی در کنار مطالعات اسلامی به الأزهر، روی آورد. در قاهره با جمال الدّین أفغانی ارتباط پیدا کرد و شدیداً از او تأثیر پذیرفت. زیرا در برابر او أُفقهای جهان اسلام را گشود و او را به سوی روزنامه‌ای که در طول دوران زندگانیش با آن سروکار داشت، کشانید. وی شهرتی جهانی پیدا کرد و به تدریس در الأزهر، اشتغال یافت. نظرات جدید آزادیخواهانة وی که حقد و کینة محافظه کاران را برانگیخته بود انتشار پیدا کرد و در نتیجه در زمانی که جمال الدّین أفغانی از مصر، دور گردید، در اوایل دورانِ خدیوی توفیق، از کار خود دست کشید. وی شروع به نگاشتن «الوقائع الـمصریّة» نمود و در شورش أعراب، شرکت داشت و هنگامیکه آن حرکت به ضعف و سستی گرائید، مصر را رها کرد و در بیروت و پاریس که محلّ ارتباط با جمال الدّین أفغانی بود، اقامت نمود و با همکاری جمال الدّین، مجلّة «العروة الوثقی» را به منظور مبارزه با استعمار و سرکشی و طغیان در سرزمین‌های اسلامی، منتشر نمود به او، اجازة بازگشت به مصر، داده شد و به قضاوت، مشغول شد، بعد از آن تا درجة مفتی سرزمین مصر، ارتقاء یافت و تا زمان وفاتش به این منصب اشتغال داشت. از جمله کتاب‌های او، رساله التّوحید، الإسلام و النَّصرانیه بین العلم و المدنیه و تفسیر جزء عمّ است.