حدیث یا خبر
الحمد لله والسلام على عباده الذين اصطفی.
حدیث یا خبر [۱]که پس از قرآن کریم نقش مهم و مؤثری را در معرّفی اسلام بر عهده دارد در طول تاریخ از گزند تدلیس و خطر تحریف بر کنار نمانده بلکه از همان صدر اسلام گرفتار آسیب‌های سختی شده است. آثاری وجود دارد که ثابت می‌کند از قرن اول عده‌ای به حدیث‌سازی و تحریف آن دست می‌زدند و ساخته‌‌های خود را به پیامبر بزرگ اسلامصنسبت می‌دادند تا از این راه اذهان و افکار مسلمانان را به سوی خود جلب کنند و به مقاصد خویش نایل آیند. این اقدامِ فریبکارانه در دوران‌های بعد با انگیزه‌های گوناگون، دنبال شد و رو به فزونی نهاد و سازندگان حدیث، دروغ‌های بسیاری از قول خاندان پیامبر÷و بزرگان صحابه ساختند و بر افتراهایی که به پیامبر اکرمص نسبت دادند.
خوشبختانه رسول‌خداصبا عنایات الهی از همان اوائل، بر این دسیسه‌های خطرناک وقوف یافت و مسلمانان را هشدار داد و دروغپردازان را انذار نمود. در پی هشدار رسول خداصو تأکید صحابه‌ی پیامبر÷مبنی بر آنکه احادیث در معرض دسیسه‌ی دروغگویان قرار گرفته است، علمای اسلامی نیز خاموشی نگرفتند و از روزگار کهن تا کنون، کتاب‌هایی چند در معرّفی احادیث ساختگی پرداختند و پرده از خیانت جاعلین حدیث برداشتند به طوری که برخی از دانشمندان گفته‌اند: «ما ستر الله أحداً يكذب في الحديث» [۲]. یعنی: «خداوند هیچکس را که در امر حدیث دروغپردازی می‌کند (از نظر نقّادان) پنهان نداشته است». و هرچند این سخن به مبالغه نزدیکتر است ولی نشان می‌دهد که علمای فن، در نقد حدیث و شناسایی راویان دروغگو، به اهتمام بسیار پرداخته‌اند. از میان کهن‌ترین کتاب‌هایی که در این باره نوشته شده است یکی را می‌توان کتاب «الموضوعات» اثر عبدالرزاق صنعانی یمنی (متوفی سال ۲۱۱ هـ. ق) نام برد. صنعانی از محدّثین برجسته بشمار می‌رفت و کتاب وی در قاهره به زیور طبع در آمده است.
[۱] در اینکه تفاوت حدیث با خبر چیست؟ بعضی برآنند که حدیث شامل آثاری می‌شود که از پیامبر اسلام رسیده و خبر به آثاری گویند که از غیر ایشان گزارش شده است. از این‌رو در قدیم به راویان آثار تاریخی «اخباری» می‌گفتند و گزارشگران سنّت نبوی را «محدّث» می‌خواندند ولی قول مشهور آنست که این دو واژه، مترادف‌اند. [۲] به کتاب «شرح الدّرایة» اثر شیخ زین‌الدّین عاملی (مشهور به شهید ثانی) چاپ سنگی، ص ۷۴ نگاه کنید.